تاريخ در قاب عكس (گفتمان‌كاوي عكس‌هاي خانوادگي شهر كرمانشاه از قاجار تا انقلاب)

تصاوير ابتدايي روي ديوار غارها و نقوش حك‌شده بر ديواره‌هاي باستاني بر ميل انسان و گروه‌هاي انساني بر بازنمايي زندگي خود يا بيان آرزوها دلالت دارد. اين نقوش نسبت انكارناپذيري با واقعيت‌هاي كلانِ شيوۀ توليد، نظام سياسي، سلسله‌مراتب قدرت و نظام ارزش‌ها دارند. اما امروزه جهان به‌طوركلي به تصوير بدل شده است و انسان بدون تصوير خود احساس تنهايي مي‌كند؛ نوآوري‌هاي تكنولوژيك و تغييرات گفتماني مجال استفادۀ بيشتر و متنوع‌تر از ابزار ثبت تصوير خود را فراهم كرده‌اند. اين پژوهش در تلاش است تا اين محور‌ها را با تمركز بر عكس در مقام متن بررسي كند. عكس واقعيت‌هاي اجتماعي را به‌صورت عيني و ضمني در خود ذخيره مي‌كند و نمايش مي‌دهد و نگارندگان با نظريه و روش نشانه‌شناسي و گفتمان‌كاوي پساساختارگرا كوشيده‌اند در وهلۀ نخست اين متن‌هاي تصويري را توصيف كنند؛ سپس به تحليل معاني ضمني و دلالت‌هاي ثانويۀ عكس‌ها پرداخته و درنهايت نسبت آن‌ها را روندهاي اجتماعي و گفتماني مسلط، در سه دورۀ قاجار، پهلوي و دهۀ اول پس از انقلاب اسلامي 1357 بيان كنند. قلمرو پژوهش، عكس‌هاي خانوادگي موجود در كرمانشاه است و درنهايت 32 عكس نمونه انتخاب و تحليل شده است. تحليل عكس‌هاي دورۀ قاجار نشان‌دهندۀ سلطۀ گفتمان مردسالار و اختصاص پديدۀ عكاسي به قشر اشراف و سياسي است. در دورۀ پهلوي اول، عكاسي در بين قشر مرفه رواج داشته و در دورۀ دوم پهلوي در بين قشر مرفه و متوسط؛ در دورۀ اول مردسالاري، حكومت سالاري و فرنگي‌مآبي (مدرن بودن يا غرب‌گرايي) و در دورۀ دوم، زنانگي، فرنگي‌مآبي و مصرف‌گرايي دال‌هاي محوري هستند. در دورۀ پس از انقلاب اسلامي، يعني دهۀ‌ 1360، با گسترش ابزار عكاسي در بين قشر عامه، پوشش سنتي، ايجاد فضاي صميمانه در بين اعضاي خانواده و كاهش گفتمان مردسالاري ديده مي‌شود. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه درمجموع فرآيند تحولات در كرمانشاه و تحولات سراسري در اين حوزه شباهت بسيار دارند؛ هم‌چنين مي‌توان گفت كه در اين فرآيند تاريخي، تكنولوژي به خواست‌هاي گفتمان‌هاي حاكم خدمت كرده است، اما در صورت ظهور تفاوت بين آن دو، تكنولوژي راه خود را رفته و الزاماً به فرمان حكام نبوده است.