پيوند بلاغت و تصويرسازي با ديدگاه‌هاي انتقادي ملك‌الشعراي بهار

ملك‌ الشعراي بهار با افق ديدي گسترده و نگرشي انديشمندانه، رخدادهاي فرهنگي و اجتماعي عصر خويش را به تصوير كشيده و موشكافانه آسيب ‌هاي محتمل آنها را بيان كرده است؛ بر همين مبنا در ديوان وي به‌وفور موقعيّت‌ هاي فرهنگي و اجتماعي مردم زمانه با ذكر جزئيّات دقيق و به‌صورت هنرمندانه به تصوير درآمده و شاعر اغلب به فراخور ماجرا با بهره‌مندي از آرايه ‌ها و صناعات بلاغي و ادبي با زباني نيش دار و گزنده، انتقادات مصلحانۀ خود را متوجّه عاملان رخدادهاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي جامعه كرده است. به‌كارگيري سنجيدۀ توصيف‌ ها و واژه‌ ها و عيني‌سازي رويدادها به‌گونه‌ اي است كه مخاطب اغلب با حسّ دروني شاعر همراه مي‌ شود. در پژوهش حاضر تلاش شده است ديدگاه‌ هاي انتقادي ملك‌ الشعراي بهار دربارۀ مسائل اجتماعي، فرهنگي و سياسي بر مبناي بافت بلاغي و زبان شعري وي بررسي شود. از اين طريق روشن شد كه بهار همواره بلاغت و صنايع ادبي را به‌عنوان ابزاري مؤثّر در جهت تأثيرگذاري عاطفي بر مخاطب و همراه سازي او با مقاصد نقد خويش به كاربرده و استفادۀ زيركانه و هنرمندانه از آرايه‌ هاي ادبي و بلاغي بر تأثير كلام انتقادي وي افزوده است. استفاده از طنز، اغراق، پارادوكس، تضاد، تكرار، كنايه، استعاره و تشبيهات سنجيده و به جا به همراه مجسّم‌كردن وقايع در ذهن مخاطب، ازجمله شگردهايي است كه بهار با توسّل به آ نها وضعيّت فاجعه‌ بار زمان حيات خويش را برجسته كرده و مانند تابلوي نقّاشي و صحنۀ نمايش، آن را پيش روي مخاطب قرار داده است. استفاده از زبان محاوره و اصطلاحات عاميانه، به‌ويژه آن گاه كه زبان براي نشان‌دادن كاستي ‌ها به سمت طنز كشيده مي ‌شود، نقش عمده‌اي در جهت همراه‌ سازي مخاطب در ديوان بهار ايفا كرده است. در برابر نارسايي ‌ها و كاستي ‌هاي جامعه كه ناشي از عملكرد و رفتار شخصيّت ‌هاي سياسي يا برآمده از ضعف فرهنگي عامّۀ مردم باشد، تيغ نقد بهار كشيده‌ تر و زبان او تيزتر و گزنده ‌تر جلوه مي‌ كند.