مواجهه‌ي دولت و تجدّد در دو جامعه اسلامي؛ ايران و مصر

دولت، با وجود گسترش روندهاي جهاني شدن در دهه هاي اخير، همچنان شاخص مناسبات و تحليل هاي سياسي است. دولت هم پديده اي قديمي و هم متأخّر است، اما بي ترديد موطن جديد آن غرب است. ساختارهاي دولتي در اين بخش از جهان پاسخي به اقتضائات تاريخي و اجتماعي تجدّد و چالش هاي گذار از فئوداليته به سرمايه داري بود. امّا دولت همچون ساير محصولات تجدّدي، موطن اوليّه ي خود را ترك و جهان غير خود را متأثّر ساخت. جهان اسلام، به واسطه ي همسايگي با دنياي غرب، از بدو تجدّد تحت نفوذ آن قرار گرفته است. دولت سنّتي در جهان اسلام همانند ساير جوامع غيرغربي نخستين كانون مواجهه با تجدّد بود، ليكن در جوامع اسلامي، به دليل سرشت سياسي اسلام، اين رويارويي شكل و ماهيّتي متمايز از ساير جوامع به خود گرفته است. در اين نوشتار مواجهه ي دولت و تجدّد در دو جامعه اسلامي، ايران و مصر، از لحظه وقوع تااكنون مورد مطالعه قرار گرفته است. فرض اساسي اين است كه دو جامعه اسلامي ايران و مصر امكان و چگالي لازم و احتمالا مشابهي را براي مواجهه(پذيرش كامل، مشروط و يا مقابله) با تجدد را دارد. رويارويي دولت و تجدّد در ايران و مصر، در تاريخ خود تااكنون، در سه مقطع دولت ماقبل تجدّدي، دولت تجدّدي و دولت مابعد تجدّدي مطمح نظر است. روش‌مقاله اسنادي-تاريخي ‌است و  با تبارشناسي تاريخي، روند شكل‌گيري تجدّد و مواجهات در ميان دو دولت مي‌پردازد. تاريخ دولت ايران و مصر تا شكل گيري دولت ملّي، روند كمابيش نزديك و شبيه به هم را طي مي كند. ليكن دولت اسلامي در ايران به مثابه دولت مابعد تجدّدي (با وجود سابقه طولاني خواست و انديشه تشكيل حكومت اسلامي در مصر)، خصيصه دولت در ايران است. دليل اين امر مذهب تشيّع و ساختار نهادمند روحانيّت آن در ايران است.