عوامل افزايش و كاهش پذيري ايمان از ديدگاه قرآن و احاديث (تحليل كلامي)

ايمان عبارت از تصديق قلبي است كه اقرار زباني بيانگر آن و عمل جوارحي از آثار و نتايج آن است. يكي از ويژگي هاي مهمّ و اساسي ايمان، ويژگي افزايش و كاهش پذيري آن است كه از نظر عدّه اي از متكلّمان مسلمان وصفي ذاتي براي حقيقت ايمان است، و از نظر عدّه اي ديگر وصفي متعلِّق به اعراض و امور زائد بر اصل ايمان بشمار مي آيد. كساني كه افزايش و كاهش پذيري ايمان را وصف ذاتي ايمان مي دانند، اين تحوّل پذيري را هم در حوزۀ عناصر مندرج در ماهيّت ايمان مي پذيرند، و هم در حوزه ي اقوال و اعمال ايماني به عنوان اعراض و نتايج آن . مقالۀ پيش رو با روش توصيفي تحليلي به بررسي ماهيّت ايمان و عوامل افزايش و كاهش آن از منظر قرآن و احاديث مي پردازد. اين عوامل در دو قسمِ عوامل معرفتي، و عوامل اخلاقي ـ رفتاري مورد بررسي قرار مي گيرند. عوامل معرفتي افزايش ايمان؛ يقين و ظنّ عالمانه، و در مقابل، عوامل كاهش ايمان عبارت از؛ جهل و ناداني و تكيه بر ظنّ و گمان جاهلانه معرّفي گرديده و در ادامه عوامل اخلاقيرفتاري افزايش و كاهش ايمان بررسي شده است. در بررسي نقش عوامل معرفتي در ايمان، به اثبات مي رسد كه افزون بر يقين نظري و نيز يقين روانشناختي يا شهودي، ظنِّ عالمانه نيز مي تواند در ايمان ورزي انسانها نقش مهمّي را ايفاء كند و هر دو عناصري افزايش و كاهش پذير براي ايمان بشمار آيند.