بررسي تطبيقي زبان ديني در افلوطين و اريوگنا

فيلسوفان بنابر مباني فلسفي خود و مفهومي كه از خدا داشتند، راه‌هاي مختلفي براي سخن‌گفتن از خدا مطرح كردند. برخي از آن راه‌ها ايجابي، سلبي، تفضيلي و گاهي نيز تلفيق سلب و ايجاب است. افلوطين كه روش او به الهيات سلبي مشهور است، آنالوژي را نيز در بيان منظور خود استفاده مي‌كند. جان اسكات اريوگنا با تأثيرپذيري از پيشينيان خود، راهي التقاطي از رهيافت سلبي با رويكردي ديالكتيكي برگزيد و مسئلۀ پژوهش حاضر، بررسي تطبيقي روش برگزيدۀ افلوطين و اريوگنا باتوجه‌به مباني آنها است. با اين پرسش‌ها كه: آيا روش اين دو مي‌تواند بر هم همپوشاني يابد و به يك روش تقليل يابد يا اينكه دو روش مختلف هستند و به نتايج متفاوت مي‌رسند؟روش مدنظر افلوطين سلبي‌ـ‌تفضيلي است؛ اما براي بيان مقصود خود استعاراتي به كار مي‌برد. روش اريوگنا نيز رهيافت تفضيلي است كه از هماهنگي سلبي‌ـ‌ايجابي به دست آمده است. افلوطين و اريوگنا در مواردي، در تلقي متعالي و تفضيلي كه از الهيات سلبي دارند، با همديگر همپوشاني دارند و در به‌كارگيري استعارات و آنالوژي روشي مختص‌به‌خود پيش مي‌گيرند. روش ايجابي در افلوطين حامل معنايي سلبي است و آنالوژي افلوطيني شناختي از «احد» به انسان مي‌دهد؛ اما نزد اريوگنا روش ايجابي معناي استعاري مي‌يابد و حجابي براي خدا است.