بررسي الگوي تغيير نگرش در اسرارالتوحيد بر اساس نظريۀ كارل هاولند

نظريۀ يادگيري، يكي از مهم‌ترين نظريه‌هاي علم روان‌شناسي اجتماعي است كه با الگوهاي مختلف به بررسي نگرش‌ها، شناخت‌ها و قضاوت افراد مي‌پردازد. كارل هاولند در اين زمينه با تأكيد بر دو عامل تحريك‌پذيري و پاسخ، معتقد به تغيير نگرش در سه مرحلۀ توجه، درك و پذيرش در جريان يادگيري است. از ميان متون تعليمي ادب عرفاني، بسياري از حكايات كتاب اسرارالتوحيد، تغيير نگرش افراد را به واسطه كردار و گفتار ابوسعيد ابوالخير گزارش مي‌كند. مسأله اين تحقيق چگونگي تأثيرگذاري و تغيير نگرش مريدان و مخالفان شيخ بر اساس نظريه هاولند است. از اين رو برخي از حكايات اين اثر بر بنياد اين نظريه بررسي و تحليل شده است. نتايج تحقيق نشان مي‌دهد كه بر مبناي نظريۀ هاولند، مهم‌ترين عامل تغيير نگرش در اسرارالتوحيد، عامل فرستندۀ پيام (ابوسعيد) است كه به دليل برخورداري از ويژگي‌هايي چون غيب‌گويي و ذهن‌خواني و سخن گفتن قاطعانه، مضامين رايج تصوف را به صورت يك جانبه و از طريق اعمال، گفتگو و اشاره به مخاطبان منتقل كرده است. مخاطبان يا گيرندگان پيام در اسرارالتوحيد (مردم بي‌سواد، دانشمندان) ديدگاه‌هاي موافق يا مخالف با پيام دارند به همين سبب زمينۀ انتقال پيام‌ها در بستر مخالفت و انكار يا موافقت و همدلي است.