مقايسۀ «آزادي» در انديشۀ شيخ فضل‌الله نوري و آيت‌الله مصباح يزدي

آزادي از مهم‌ترين مفاهيم، در طول دو سدۀ اخير بوده است. با شكل‌گيري جنبش مشروطه، اين مفهوم به‌ يكي از محورهاي مناقشۀ سياسي تبديل شد و در اين ميان شيخ فضل‌الله نوري، با توجه به انديشۀ مشروعه‌خواهي‌اش، آن را منافي دين مي‌دانست. دهه‌ها بعد، با شكل‌گيري اسلام سياسي فقاهتي، يكي از مفاهيم مهم آن، باز هم «آزادي» بود. آيت‌الله مصباح يزدي نسبت به اين مفهوم تأملاتي دارد كه در پژوهش حاضر به اين پرسش اساسي پرداخته مي‌شود كه اين تأملات نسبت به انديشۀ شيخ فضل‌الله، چه تفاوت‌ها و چه شباهت‌هايي است؟ روش پژوهش توصيفي- تحليلي بوده و يافته‌هاي پژوهش نشان داد كه برخي مصاديق مهم آزادي، مانند آزادي بيان، كه در مشروطه داراي اهميت زيادي بود، در منظومۀ فكري شيخ فضل‌الله نفي شده و اساساً در «تضاد» با شرع و در «نفيِ» آن قلمداد شده است. آيت‌الله مصباح، آزادي را اساساً رهايي از بندگي طاغوت و عبادت غير خدا مي‌داند و البته، در شباهت با شيخ فضل‌الله، آزادي در معناي غربي و ليبرال را نمي‌پذيرد، ولي آن را در چهارچوب نظام اسلامي، پذيرفته و از اين جهت با شيخ فضل‌الله متفاوت است.