جايگاه گونه‌شناسي كاربندي‌ها بر پايۀ آموزه‌هاي استادكاران سنتي از ديدگاه هندسۀ نظري و عملي

با توجه به قابليت‌هاي هندسي و سازه‌اي كه در كاربندي مشهود است، اين ساختار در ادوار مختلف تاريخ ايران توسعۀ فراواني نموده و گونه‌هاي فراواني از آن منشعب شده است. فقدان ادبيات مشترك ميان معدود منابع موجود در زمينه‌هاي ترسيم كاربندي و نيز اصطلاحات خاص هركدام، مانعي در درك درست اين شيوه‌ها است. در اين پژوهش ابتدا داده‌هاي مربوط به هندسۀ نظري (پلان و طرح سه‌بعدي) كاربندي‌ها بر اساس آموزه‌هاي استادكاران سنتي، جمع‌آوري شد؛ سپس تلاش شد تا براي كسب شناخت بيشتر اين عنصر معماري اسلامي، با ايجاد نظمي منطقي در مطالب پراكندۀ قبلي، دسته‌بندي مشخص ايجاد شود. ابتدا نمونه‌هاي مختلف از نظر شكل هندسي و كاربري فضايي آن‌ها بر اساس آموزه‌هاي استادكاران سنتي و پژوهشگران مختلف در اين گستره، دسته‌بندي‌شده سپس به مقايسۀ آن‌ها پرداخته مي‌شود؛ بنابراين شيوۀ پژوهش حاضر علي- مقايسه‌اي است. گردآوري اطلاعات به روش مشاهده مستقيم و گرفتن عكس از نمونه‌ها بوده و در تحليل آن‌ها از منابع كتابخانه‌اي و اسناد مرتبط استفاده‌شده است. بنابر يافته‌هاي پژوهش، هريك از استادكاران شيوۀ خاص خود را براي گونه‌شناسي كاربندي‌ها ارائه داده‌اند. در روش‌هاي سنتي ترسيم كاربندي، گام ابتدايي تعيين بستر يا زمينۀ كاربندي بر اساس شكل و تناسبات بستر ادامه مي‌يابد. در بررسي پوشش‌هايي كه داراي كاربندي هستند، ساختار شكلي پلان بر روي فرم كاربندي، تأثيرگذار است. اين بدان معناست كه در يك زمينۀ مشخص با نسبت طول به عرض مشخص مي‌توان كاربندي‌هاي خاصي را پياده كرد كه عوامل گوناگوني روي آن‌ها تأثيرگذارند. عوامل گوناگون در اختيار معمار مجري بر تصميم‌گيري‌هاي او دربارۀ جزئيات اين ويژگي‌ها تاثير مي‌گذارد. مطالعۀ كاربندي نيازمند نگاهي همه‌جانبه است؛ نگرشي كه ملاحظات ساختاري و شكلي را به طور توأمان در نظر گيرد. كاربندي‌ها بر اساس تناسبات چندضلعي زمينه، موقعيت قرارگيري شمسه نسبت به اضلاع زمينه، تعداد، زوج يا فرد بودن اضلاعشان، نحوۀ قرارگيري و تداخل چهارگوش‌هاي زمينه، نحوۀ اتصال نقاط تقسيم روي دايرۀ محيطي چندضلعي زمينه و... نام‌گذاري و دسته‌بندي مي‌شوند.