ريخت‌شناسي اُرسي در تيمچه‌هاي بازار تبريز

اُرسي‌ها، بازشوهاي به‌يادگارمانده از دوران صفوي تا قاجار، مجموعه‌اي از هنرهاي سنتي متنوعي هستند كه به‌عنوان عنصري شاخص در بناها استفاده شده و علاوه‌بر تأمين نور، به زيبايي فضاهاي داخلي و خارجي بنا افزوده است. بازار تبريز يكي از قديمي‌ترين و اصلي‌ترين بازارهاي ايران است و اُرسي‌هاي زيادي را در خود جاي داده كه از‌لحاظ كاركرد و ظاهر و اندازه از ساير اُرسي‌هاي بررسي‌شده تا‌به‌امروز متمايز است. اين پژوهش درصدد پاسخ به اين پرسش‌هاست: ۱. جايگاه و موقعيت مكاني اُرسي و ويژگي‌‌ها و شاخصه‌هاي ساختاري آن‌ها در تيمچه‌هاي بازار تبريز كدام‌اند؟ ۲. وجه اشتراك اُرسي‌ها ازنظر ساختار در تيمچه‌ها كدام‌اند؟ پژوهش حاضر با روش توصيفي‌تحليلي و استفاده از منابع كتابخانه‌اي و بازديدهاي ميداني و مصاحبه با كسبۀ قديمي بازار به ريخت‌شناسي اُرسي‌ها، بررسي قدمت، موقعيت و اهميت آن‌ها، بررسي كاربري، شكل كلي، طرح و نقش، مواد و مصالح و نظام اندازه و پيمون در تيمچه‌هاي بازار تبريز مي‌پردازد. يافته‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه با وجود اهميت رنگ و نقش‌ونگار در دورۀ قاجار، اُرسي‌ها در تيمچه‌هاي بازار طرحي ساده‌تر داشتند و رنگ كمتري در آن‌ها مشهود بوده كه در اغلب موارد نيز عدم‌دسترسي آسان و رسيدگي به اُرسي‌ها موجب از‌بين‌رفتن آن‌ها شده است و در پاره‌اي موارد، مالكان اُرسي‌ها را با بازشو‌هاي جديد جايگزين كرده يا در چهارچوب اُرسي سابق بازشو جديد قرار داده‌اند. اُرسي‌هاي بازار ازلحاظ كاربري، طرح، رنگ و ابعاد با اُرسي در موقعيت‌هاي مكاني ديگر متفاوت بوده و ازنظر اندازۀ بدنه، شكل كتيبه، هندسه طرح رويه و تعداد لنگه‌ها در سطح تيمچه‌هاي بازار داراي تمايزاتي هستند.