بررسي فضاي سرابستان در خانه‌هاي آل مظفر (ايلخاني) يزد

در زمان آل مظفر چون اين ناحيه از ايران (يزد) كه قسمت فراواني از كشور محسوب مي‌شد، از انهدام تعمدي مغول مصون ماند، مي‌توان انتظار داشت كه در اين منطقه، از زمان سلجوقيان فعاليت‌هاي مداوم ساختماني وجود داشته باشد. به‌ويژه با توجه به حوزه سياسي خاص، تحت نفوذ حكمرانان آل مظفر مي‌توان سبك محلي خاصي با عنوان سبك مظفري يا به اعتقاد دونالد ويلبر مكتب يزد را در اين حوزه شناسايي و معرفي كرد. هدف اين مقاله رديابي كيفيت فضايي سرابستان در معماري خانه‌هاي آل‌ مظفر- تيموري منطقه يزد بوده است. در اين بررسي، قديمي‌ترين خانه‌هاي يزد كه تاكنون ثبت و شناسايي شده‌اند، به‌همراه متون تاريخي استناد شدند. با توجه به كمبود خانه‌هاي ايلخاني در ديگر مكان‌هاي ايران، تعدد اشارات تاريخي به خانه در متون تاريخي يزد و نبود پژوهشي در اين زمينه، در اين مقاله به اهميت و جايگاه خانه- باغ (سرابستان) در معماري مسكوني دوره آل مظفر پرداخته شده است. اين پژوهش با تركيبي از روش‌هاي تحليلي-تاريخي و پژوهش نمونه‌ها و با تكيه بر مطالعات كتابخانه‌اي- اسنادي، به شناخت فضاي سبز معماري مسكوني در دوره آل مظفر پرداخته و چگونگي معماري خانه-باغ اين دوره را بررسي و تحليل كرده است. نتايج پژوهش كتابخانه‌اي نشان مي‌دهد، سرابستان در متون تاريخي دوره ايلخاني- تيموري يزد به‌كرات و به شكل‌هاي متفاوتي ديده مي‌شود. تحقيقات نشان مي‌دهد، در انطباق خانه- باغ‌هاي موجود و متون تاريخي يزد سه گونه سرابستان به دست آمده است. دسته اول شامل خانه‌هايي با باغ مشجر به‌صورت گودال بوده كه با پيشگاه تركيب مي‌شده‌اند. دسته دوم شامل خانه‌هايي بوده كه باغچه كوچكي به نام باغ خلفي داشته‌اند كه اين دسته خود داراي دو زيرگونه بوده كه گونه اول، خانه‌هاي چهارصفه با باغچه پشتي را شامل مي‌شود كه در پشت يكي از صفه‌ها قرار داشته و گونه دوم، خانه‌هاي ايلخاني داراي باغ پشتي (باغ خلفي) در پشت ايوان رفيع (جنوبي) را دربرمي‌گيرد.