تحليل عناصر تزئيني كتيبه‌هاي ظروف فلزي دوره سلجوقي خراسان

عصر سلجوقيان، يكي از ادوار خلاقانه جهان اسلام و هنرهاي ايراني است. از ميان هنرهايي كه توانست شكوفايي‌اش را در اين عصر رقم بزند، فلزكاري است كه به روش سلجوقي منسوب است. در فلزكاري اين دوره سبك و روش خاص و مستقلي به وجود آمد كه در سايه تشويق و حمايت امراء و سلاطين سلجوقي ايجاد شد و هنرمندان و صنعتگران به‌ويژه در نواحي شمال‌شرق ايران يعني خراسان و ماوراءالنهر، روش‌ها، فنون و سبك‌هاي جديدي آفريدند. بارزترين وجه تزييني اين آثار، كتيبه‌هايي هستند كه برگرداگرد يا بخشي از بدنه فلزي اثر خودنمايي مي‌كنند و حاوي اطلاعات ارزنده‌اي هستند. تنوع نگاره‌ها و خط‌ نگاره هاي زيبايي كه بر بستر اين كتيبه‌ها نقش بسته است، نه تنها اطلاعات محتوايي از فرهنگ و اعتقادات آن روزگار در اختيار مي گذارند، بلكه منبع تصويري و نوشتاري غني را ارائه مي‌دهند كه بر كيفيت ممتاز آرايه‌هاي ظروف فلزي مكتب هرات تاكيد مي‌كنند. در اين پژوهش، شناخت كيفيت كتيبه‌هاي اين ظروف در دو حوزه نگاره و خط‌نگاره مدنظر است. نتايج كلي تحقيق، انعكاس‌دهنده‌ي ديدگاه‌هاي فرهنگي و اعتقادي سازندگان ظروف و بازتاب وضعيت هنرهاي نوشتاري و تصويري جامعه آن روزگار هستند. شاخصه‌هاي زيباشناختي كتيبه‌هاي ظروف فلزي مكتب هرات در عصر سلجوقي در بكارگيري تزئينات هندسي، گياهي، جانوري و انسانيِ متنوع و استفاده از خط تصويري (نوع ديگري از نقوش ‌مركب كه از تركيب خط با صور جانوري يا انساني ايجاد مي‌شود) به زبان عربي و خطوط كوفي و نسخ مشهود است كه با مضاميني چون عبارات دعايي، تمجيد و بيان قدرتِ دارنده‌ي ظرف و ثبت اسامي هنرمندان، صنعتگران و سفارش‌دهندگان همراه شده است. اين مقاله به روش تحليلي-تطبيقي و جمع‌آوري منابع به طريق كتابخانه‌اي-اسنادي انجام شده است.