واكاوي الگوي مكاني-كاركردي عناصر مهم شهر اسلامي با تمركز بر تحليل تطبيقي ساختار فضايي كالبدي پايتخت‌هاي عمده اسلام در بازه زماني 1290 تا 1310 هجري قمري

پژوهش حاضر موقعيت و ارتباط كاركردي ميان عناصر شهرهاي اسلامي را در دو بخش عمده بررسي مي‌كند. بخش اول شامل سابقه تاريخي الگوهاي مكاني-كاركردي اين عناصر از طريق اسناد كهن و بخش دوم شامل بررسي اين الگوها از طريق تحليل مفصل ساختار فضايي شهرها براساس نقشه‌هاي دقيق ترسيم‌ شده در محدوده زماني ۲۰ ساله از ۹ پايتخت مهم اسلامي است. گام اول تحقيق وابسته به توصيفات متون و انطباق با نقشه محدوده اوليه شهرها و گام دوم معطوف به تحليل نقشه توسعه‌ يافته ۹ شهر مهم اسلامي و متكي به نظريه نحو فضاست. روش تحقيق در گام اول، توصيفي-تحليلي و در گام دوم استدلال منطقي و قياسي است. براي تحليل در بخش اول از فيش‌برداري و در بخش دوم از نرم‌افزار UCL Depthmap استفاده شده كه نرم‌افزار تخصصي تحليل فضا در ساختارهاي معماري و شهري است. سؤال آن است كه موقعيت مكاني و ارتباط كاركردي ميان عناصر مهم شهر اسلامي و درحقيقت الگوي مكاني-كاركردي اين ساختار داراي چه ويژگي‌هايي است؟ نتايج نشان مي‌دهد كه از ميان چهار عنصر مورد مطالعه، بازار در بالاترين اتصال‌پذيري و انسجام ساختاري بافت شهر اسلامي استقرار دارد و درجه هم‌جواري مسجد جامع و ساير مساجد مهم شهري با آن، بر سهولت دسترس‌پذيري و اهميت مكاني- كاركردي آنها اثرگذار است. به‌علاوه اين الگوي مكاني- كاركردي كه وابسته به عوامل متعددي چون نيازهاي عملكردي، شرايط جغرافيايي، سنت‌هاي طراحي، توجيه عمومي، انگيزه‌هاي سياسي و همچنين شكوه و عظمت‌گرايي است، متأثر از جهات توسعه شهر و ميزان انسجام پيكربندي است.