نقدي بر كاركرد فضاهاي دستكند شمال‌ غرب ايران به‌عنوان معابد مهري

منطقۀ شمال غرب ايران، به دليل موقعيت جغرافيايي، بستري مناسب براي ايجاد فضاهاي دستكند است. در اين منطقه، تاكنون فضاهاي دستكند متنوع با كاربري‌هاي مختلف كشف و شناسايي شده است. در ميان آنها، فضاهاي دستكند نيايشگاهي، يكي از سالم‌ ترين و در عين ‌حال شاخص‌ترين فضاهاي دستكند محسوب مي‌شود. تاكنون پژوهش‌هايي درباره اين فضاها انجام شده و كاربري و گاه‌نگاري آنها بيشتر با تأكيد بر معابد مهري متعلق به دوران اشكاني در نظر گرفته شده است؛ با اين ‌حال فرضيه‌هاي مطرح‌شده بدون پشتوانه علمي مناسب بوده و دلايل كافي براي انتساب آن به آيين مهرپرستي در دست نيست. بر همين اساس لزوم مطالعه و بازنگري در نظريات پيشين وجود دارد؛ بنابراين در پژوهش حاضر به‌ صورت موردي سه فضاي دستكند امامزاده معصوم، آباذَر و قدمگاه با روش مطالعات توصيفي- تطبيقي و تاريخي- تحليلي مورد مطالعه و ارزيابي مجدد قرار گرفته است. اين پژوهش به‌ دنبال پاسخ به پرسش‌هاي اساسي زير است: ۱. فضاهاي دستكند مذكور از نظر گاه‌نگاري متعلق به چه دوراني هستند؟ ۲. نيايشگاه‌هاي دستكند مورد مطالعه از نظر ماهيت كاربري به كدام گروه‌هاي ديني- مذهبي تعلق دارند؟ در پاسخ به پرسش‌هاي بالا نگارندگان، براساس بررسي باستان‌شناختي، سبك‌شناختي عناصر معماري به‌خصوص پوشش فضاها، چشم‌انداز محوطه، مطالعات تاريخي و مواد فرهنگي باقي‌مانده در سطح محوطه‌ها، ضمن رد فرضيه مهرابه‌بودن اين فضاها، گاه‌نگاري غالب فضاها را متعلق به دوران اسلامي با كاربري‌هاي آييني- يادماني و معيشتي در نظر گرفته‌اند.