مطالعه گونه‌شناسي و سازمان فضايي قلعه‌ها و استحكامات دفاعي دامنه‌هاي جنوبي البرز مركزي (محدوده استان تهران) در قرون مياني اسلامي

در دامنه جنوبي كوهستان البرز مركزي در پهنه استان تهران، قلعه‌ها، دژها و تأسيسات دفاعي زيادي از ادوار مختلف تاريخي پراكنده‌اند كه تا پيش از انجام اين پژوهش، چندان مورد مطالعه قرار نگرفته و اطلاعات اندكي از آنها در دست بود. اين پژوهش بـه روش تحليلي، براي پاسخ به پرسش‌هايي همچون تعداد و پيشينه ساخت قلعه‌هاي تهران چگونه بوده؟ از نظر گونه‌شناسي به چند دسته تقسيم شده؟ الگوي حاكم بر سازمان فضايي قلعه‌ها چيست؟ انجام شده است. فرض بر آن بود كه در استان تهران به‌دليل شرايط اقليمي، موقعيت جغرافيايي و شرايط سياسي و اجتماعي، قلعه‌هايي از دوران پيش از اسلام و اسلامي بر پا شده و به دو گونه اصلي كوهستاني و دشت تقسيم مي‌شوند. قلعه‌ها متناسب با مكان ساخت، اهداف سازندگان از سازمان فضايي خاصي برخوردار بوده و از نظر فرم شامل دو دسته هندسي منظم و نامنظم و از نظر عملكرد نيز به انواع مسكوني و نظامي تقسيم مي‌شوند. روش انجام اين پژوهش بدين‌ترتيب بود كه پس از مطالعات كتابخانه‌اي، مطالعات ميداني با پيمايش سطحي و سنجش از راه دور به انجام رسيد و داده‌هاي فرهنگي مورد نياز مستندسازي، ثبت و ضبط شدند. در پژوهش حاضر، كه به شناسايي و مستندسازي ۱۵۹ اثر و بناي دفاعي در استان تهران انجاميد، مشخص شد كه قلعه‌سازي در استان تهران از دوران مادها آغاز و در دوران اشكاني و ساساني توسعه يافته و در دوران اسلامي به‌ويژه قرون مياني به اوج مي‌رسد.