ارزيابي اثر احداث دو نوع آبرو عرضي روباز بر ميزان رسوب‌دهي و هدررفت مصالح رويه جاده‌هاي جنگلي در طرح جنگلداري دكتر بهرام‌نيا

سابقه و هدف: شرايط اقليمي حاكم بر جنگل‌هاي هيركاني و هم چنين لحاظ نكردن اعتبارات مورد نياز به واسطه توقف بهره‌برداري از جنگل باعث گرديده تا عمليات حفاظت و نگهداري جاده‌هاي جنگلي تقريباً متوقف و در نتيجه شاهد زوال مصالح روسازي و زيرسازي جاده‌هاي جنگلي به‌ويژه در دامنه‌هاي پرشيب باشيم. در اين شرايط رويه متراكم جاده‌هاي جنگلي در هنگام بارندگي‌هاي شديد سبب توليد رواناب و شستشوي مصالح سست و ريزدانه شده كه به شكل گيري رسوب مي‌انجامد.مواد و روش‌ها: در اين پژوهش اثر سه تيمار شامل نوع آبروهاي عرضي روباز، فاصله نصب آبروهاي عرضي و مقدار بارندگي بر مقدار هدررفت مصالح رويه قطعات پرشيب جاده‌هاي جنگلي (9-6 درصد) مورد بررسي قرار گرفت و در پايان نيز كارايي اقتصادي آبروهاي عرضي ارزيابي شد. آبروهاي عرضي روباز شامل آبروهاي جوي و پشته‌ و آبروهاي لاستيكي با سه تكرار تا عمق بستر جاده و با زاويه 40 درجه نسبت به آكس راه و در فواصل 30 و 60 متري از رأس قوس‌هاي قائم (محل ظهور رواناب) قطعاتي از شبكه جاده‌هاي طرح جنگلداري دكتر بهرام‌نيا نصب و اجرا گرديد. در كنار اين قطعات، قطعات 60 متري از جاده بدون نصب آبروهاي عرضي روباز تحت عنوان شاهد مشخص شدند. مقدار رسوب خروجي از آبروها پس از وقوع 3 رويداد بارندگي طبيعي با مقدار بارندگي 27، 33 و 70 ميليمتر در تله‌هاي نمونه‌برداري اندازه‌گيري شد. سپس نسبت به محاسبه مقدار هدررفت مصالح اقدام گرديد.يافته‌ها: نتايج نشان داد كه نوع آبروهاي عرضي روباز، فاصله نصب و همچنين اثرات متقابل بين آنها تأثير معني‌داري بر مقدار هدررفت خاك يا مصالح رويه جاده‌هاي جنگلي نداشت. بيش ترين ميزان هدررفت مصالح رويه مربوط به تيمار شاهد و همچنين رويداد سوم بارندگي بود. افزايش فاصله نصب آبروها هيچ تأثير معني‌داري بر مقدار هدررفت مصالح نداشت اما به‌طور كل، مقدار هدررفت مصالح با افزايش فاصله نصب آبروها، كمي افزايش يافت. ميانگين هدررفت مصالح در فواصل نصب 30 متر و 60 متر براي تيمار آبرو جوي و پشته به ترتيب 183.5 و 184.9 گرم در مترمربع و براي تيمار آبرو لاستيكي به ترتيب 171.8 و 188.3 گرم در مترمربع بود. ارزيابي هزينه‌هاي ساخت، نصب و اجراي تيمارها نشان داد كه آبرو جوي و پشته كاركرد اقتصادي مطلوب‌تري نسبت به آبرو لاستيكي دارد.نتيجه‌گيري: با توجه به عملكرد مشابه دو آبرو روباز و هم چنين مقرون به‌صرفه بودن آبروهاي جوي و پشته‌ لازم است اين نوع آبرو جهت مديريت رواناب و رسوب جاده‌هاي با شيب 9-6 درصد منطقه مورد مطالعه به دستگاه‌هاي اجرايي معرفي شود. همچنين در هر دو فاصله 30 و 60 متر، جريان سطحي قبل از آنكه سبب آبشويي و كاناليزه كردن رويه جاده شود در زمان مناسب به خارج عرض عبور هدايت شد. لذا مي‌توان با بيشتر كردن فواصل نصب آبروها، تغيير احتمالي رفتار رواناب و رسوب را بررسي نمود.