ويژگي‌هاي شاخص ريخت‌شناسي برگ درختان بالغ جهت تشخيص 14 كلن‌ صنوبر پركاربرد در زراعت چوب

سابقه و هدف: جنس صنوبر از درختاني است كه گستردگي زيادي در مناطق مختلف جهان داشته و از تنوع ريخت‌شناسي زيادي برخوردار است. يكي از مشخصات گونه‌هاي مختلف صنوبر وجود ناجوربرگي در آن‌هاست. به‌ همين علت گاهي تشخيص كلن‌هاي مختلف يك‌گونه از همديگر دشوار مي‌شود. در نيمه شمالي كشور كلن‌هاي مشخصي از جنس صنوبر كاشته مي‌شوند كه شناخت صفات ريخت‌شناسي برگ شاخص آن‌ها مي‌تواند به تشخيص آن‌ها از يكديگر كمك نمايد. شناسايي اين صفات مهم ترين هدف اجراي اين پژوهش بوده است. از طرفي همبستگي ميان صفات ريخت‌شناسي برگ با صفات رويشي درختان بالغ ممكن است سبب معرفي صفات ريخت‌شناسي برگ شود كه به‌وسيله آن‌ها ارزيابي رويش درخت ميسر گردد؛ بنابراين به‌عنوان هدف فرعي، مطالعه همبستگي صفات ريخت‌شناسي برگ با مشخصه‌هاي رويشي درختان بالغ مورد بررسي قرار گرفت.مواد و روش‌ها: در اين پژوهش 14 كلن از 4 گونه نيگرا (42.78، 62.154، 63.135، betulifolia)، كبوده (20.45، 44.13)، دلتوييدس (63.8، 69.55، 92.258، marquette) و اورامريكن (154، 214، costanzo، vernirubensis) كه به‌خصوص در نيمه شمالي كشور بيش از ساير گونه‌ها كاشته مي‌شوند از محل كلكسيون كلن‌هاي مختلف صنوبر در ايستگاه تحقيقاتي البرز مؤسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور واقع در كرج انتخاب شد. در اين كلكسيون با هدف حفظ ذخاير ژنتيكي، 9 پايه از هر ژنوتيپ كاشته شده است. به‌منظور مطالعه صفات ريخت‌شناسي برگ سه‌پايه از مجموع نه پايه كاشته‌شده به‌صورت تصادفي انتخاب شد و پس از نمونه‌برداري برگ از ارتفاع 3 تا 8 متري درختان هفت‌ساله، 12 صفت ريخت‌شناسي در آن‌ها اندازه‌گيري شد. هم‌چنين به‌منظور بررسي همبستگي ميان صفات ريخت‌شناسي برگ با رويش درخت بالغ، در اواخر فصل رويش در مورد همان سه‌پايه مربوط به هر كلن، قطر برابر سينه، ارتفاع كل درخت و شعاع تاج در چهار جهت جغرافيايي اصلي ثبت گرديد و سپس سطح تاج‌پوشش محاسبه شد. جهت تحليل داده‌ها با تركيب نتايج تحليل خوشه‌اي با تحليل تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي (با دو روش محاسبه همبستگي صفات با مؤلفه‌هاي اصلي و رگرسيون چندگانه صفت‌هاي برگ با محورهاي اصلي) و هم‌چنين طرح آشيانه‌اي اقدام به تعيين مهم‌ترين صفات مؤثر در تفكيك كلن‌ها از يكديگر گرديد. در انتها اين صفات مهم در بين گروه‌هاي مختلف حاصل از خوشه‌بندي با استفاده از آزمون دانت تي 3 مورد مقايسه قرار گرفتند تا صحت نتايج مورد تأييد قرار گيرد.يافته‌ها: بر اساس نتايج تحليل خوشه‌اي، كلن‌هاي كبوده و نيگرا و هم‌چنين دو كلن دلتوييدس 63.8 و 92.258 هر يك به‌طور جداگانه در يك گروه و چهار كلن اورآمريكن همراه با كلن‌هاي دلتوييدس marquette و 69.55 در گروه ديگر جاي گرفتند. پنج صفت طول برگ، سطح برگ، حداكثر پهناي برگ، وزن خشك برگ و طول دمبرگ به‌عنوان اثرگذارترين مشخصه‌هاي شكل‌شناسي تعيين شدند كه با استفاده از اين صفت‌ها مي‌توان كلن‌هاي مورد مطالعه را از همديگر تفكيك نمود. مساحت تاج نيز تنها صفت رويشي بود كه همبستگي معني‌دار مثبتي با صفات ريخت‌شناسي برگ داشت به‌طوري‌كه با افزايش مساحت تاج بر طول برگ، حداكثر پهناي برگ، طول دمبرگ، ضخامت برگ و سطح برگ و وزن خشك برگ افزوده شد.نتيجه‌گيري: با توجه به ناجوربرگي جنس صنوبر و شباهت زياد برگ كلن‌ها در گونه‌هاي مورد بررسي در اين پژوهش، پنج صفت كليدي برگ شامل طول، سطح، حداكثر پهنا و وزن خشك برگ همراه با طول دمبرگ صفات شاخص در تشخيص 14 كلن مورد مطالعه مي‌باشند؛ بنابراين با اندازه‌گيري اين صفات مي‌توان كلن‌هاي كاشته‌شده در زمين‌هاي كشاورزي مردم را تا حد زيادي شناسايي نمود. طبق نتايج اين پژوهش چنين استنباط مي‌شود كه سطح تاج بيش از رويش قطري و ارتفاعي بر ابعاد برگ اثرگذار است. ازاين‌رو دست‌كم در مورد كلن‌هاي مورد بررسي در اين پژوهش، صفات ريخت‌شناسي برگ نمي‌تواند معياري جهت ارزيابي رشد قطري و ارتفاعي درختان بالغ صنوبر باشد.