ارزيابي آسيب‌پذيري بافت شهري منطقه 18 تهران تحت تأثير فرونشست زمين با استفاده از تحليل شبكه‌اي ANP و GIS

به دليل برداشت بي رويه از منابع آب زيرزميني در نيم‌قرن اخير تراز آب سفره هاي زيرزميني در اغلب دشت هاي كشور به‌شدت كاهش پيدا كرده است. افت شديد تراز آب سفره هاي زيرزميني عامل اصلي پديده فرونشست زمين در ايران است. فرونشست زمين پتانسيل ايجاد يك فاجعه عظيم انساني را دارد و در صورت وقوع آن، زمين هاي كشاورزي، بافت شهرها، شريان هاي حياتي و بسياري از جنبه هاي زيست محيطي را در معرض آسيب پذيري شديد قرار خواهد داد. درگير شدن دشت جنوب غرب تهران با مسأله فرونشست زمين ايده اوليه پژوهش حاضر بوده است. در اين پژوهش، آسيب پذيري بافت شهري منطقه 18 شهر تهران تحت تأثير فرونشست زمين مورد ارزيابي قرار گرفته است كه در قالب مطالعات فضايي ـ مكاني و با اجراي مدل تحليلي در سه گام انجام شده است. در گام اول، شناسايي و دسته بندي شاخص هاي آسيب پذيري بافت شهري تحت تأثير فرونشست زمين بر اساس سه معيار كالبدي و جمعيتي، دسترسي و همجواري با مراكز ريسك بالا صورت گرفت و در گام دوم، با استفاده از ابزار پرسشنامه و نظرسنجي كارشناسي، اولويت هاي آسيب پذيري بافت شهري در ارتباط با فرونشست زمين مشخص گرديد و بر پايه فرآيند تحليل شبكه اي، تعيين وزن هر يك از معيارها انجام گرفت. درنهايت، در گام سوم وزن حاصل از مدل ANP، در محيط نرم افزار ArcGIS بر لايه هاي مكاني منطقه اعمال شد. نتايج اجراي مدل نشان داد كه درصد بالايي از اراضي ساخته شده منطقه 18 داراي ويژگي هايي نظير بافت فرسوده، بناهايي با مقاومت سازه اي پايين، كيفيت ساخت بسيار پايين بناها، تراكم بالاي جمعيتي و ساختماني بوده و مستعد آسيب پذيري زياد مي باشند. همچنين ناحيه 1 با 96 درصد، ناحيه 2 با 88/5 درصد، ناحيه 3 با 90/4 درصد، ناحيه 4 با 85 درصد و ناحيه 5 با 92/3 درصد اراضي ساخته شده در محدوده آسيب پذيري بالا قرار گرفته اند. در مجموع از كل اراضي ساخته شده منطقه 18 شهر تهران در حدود 90 درصد بافت ساخته شده در محدوده آسيب پذيري زياد تحت تأثير فرونشست زمين قرار دارد.