اثر سوء نيت عامل زيان بر شروط قابليت پيش‌بيني و مستقيم بودن ضرر

با فرض شرطيت قابليت پيش بيني و مستقيم بودن ضرر در مسئوليت مدني، هرگاه عامل زيان در زمان ارتكاب فعل زيان‌بار، سوءنيت داشته باشد، در رابطه با ميزان مسئوليت او از جهت محدود بودن به خسارت‌هاي پيش‌بيني شده و مستقيم مي توان ترديد كرد. اين مقاله با بهره گيري از حقوق تطبيقي و با روش كتابخانه اي در مقام رفع چنين ترديدي با رويكرد توصيفي و هنجاري است. در اين موارد، در حقوق فرانسه و مصر (در مسئوليت مدني ناشي از نقض قرارداد) و حقوق انگليس، عامل زيان بايد خسارات پيش‌بيني نشده را نيز جبران كند. در رابطه با مبناي اين ديدگاه، به تبديل مسئوليت، كيفر خصوصي عامل زيان، رجعت به اصل جبران كامل خسارت و التزام به اخلاق اشاره شده است. علاوه‌بر اين، در برخي نظام هاي حقوقي مانند كامن لا، لزوم مستقيم بودن ضرر درصورتي شرط است كه خوانده قصد اضرار نداشته باشد. در رابطه با مبناي اين امر، به قاعده «نتايج عمدي هيچ گاه دور نيست» و عقل سليم استناد شده است. به‌نظر مي رسد اين دو ديدگاه در حقوق ايران، با وجود فقدان نص در اين باره، به استناد اخلاق، عقل، بناي عقلا و انصاف قابل‌پذيرش است، مشروط بر اينكه ضرر وارد شده مرتبط با فعل زيان‌بار باشد. همچنين مي توان فرض كرد، نتايجي كه عرفاً قابل پيش‌بيني نيستند؛ خوانده بدخواه، آن‌ها را پيش‌بيني مي كرده است و نتايج عمدي غيرمستقيم نيز مستقيم به‌شمار مي آيند؛ زيرا بر متقلب، كينه توز و بدخواه بايد سخت گرفت و او را مسئول پيامدهاي آن دانست.