تأثير فرهنگ استراتژيك بر غير‌تسليحاتي ‌ماندن برنامه هسته‌اي ايران

با گذشت دو دهه از مناقشه درباره برنامه هسته اي ايران و به‌رغم توسعه تمام‌عيار آن، اين برنامه همچنان غيرتسليحاتي است. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بارها اعلام كرده كه ايران داراي مواد و ظرفيت كافي ساخت سلاح هسته‌اي است ولي اطلاعاتي وجود ندارد كه نشان دهد ايران برنامه‌اي براي ساخت چنين تسليحاتي دارد. نهادهاي اطلاعاتي غربي، از جمله آمريكا هم ارزيابي مشابهي دارند. انگيزه برنامه ايران از منظر رئاليستي امنيتي است، با اين حال پرسش پراهميت اين است كه چرا تاكنون برنامه هسته‌‌اي ايران غيرتسليحاتي مانده به‌ويژه با توجه به اينكه جهان، دولت‌هايي را تجربه كرده كه بعد از دستيابي به ظرفيت لازم، سلاح هسته‌اي ساخته‌اند. فرضيه مقاله اين است كه فرهنگ استراتژيك در ايران، دو عنصر مهم دارد كه غيرتسليحاتي ماندن برنامه هسته‌اي را توضيح مي دهد؛ عنصر اول، توسعه نيافته و بسيط‌ ماندن مفهوم قدرت است كه منجر به توسعه مفاهيم پايه اي رئاليسم مانند بازدارندگي هسته اي و موازنه قوا به معنايي نشده كه قدرت هاي جهاني آنها را فهم و تجربه كرده اند. از ديگرسو، تجربه ايران از تهديد و بقا، همچنان در سطح سنتي است، يعني ايران هيچگاه مانند امريكا، شوروي، چين يا حتي پاكستان، در معرض تهديد هسته اي مستقيم يا فوري نبوده و درنتيجه بهرغم تولد و توسعه برنامه ايران مبتني بر دغدغه‌هاي امنيتي، تصميم سازان استراتژيك هيچگاه در معرض جبر تكميل آن نبوده‌اند. به علاوه، سنتي ماندن تجربه ايران از تهديد و بقا، نگاه تصميم سازان و افكار عمومي به تسليحات هسته اي را تك چهره‌اي كرده، يعني سلاح هسته اي صرفاً وسيله اي براي كشتار جمعي تلقي مي شود نه بازدارندگي. عنصر دوم، برجستگي بعد غيرمادي قدرت در انديشه ايراني است كه بر خلاف برجستگي بعد مادي قدرت در رئاليسم، مفاهيمي مانند جوانمردي را، در مقايسه با سلاح كه تجلي بعد مادي است، در مركز توجه قرار مي دهد. اثر بعد غير مادي تا امروز در فرهنگ استراتژيك ايران ادامه دارد. به رغم انگيزه هاي امنيتي برنامه ايران، مجموعه اين متغيرها باعث شده فرهنگ استراتژيك مانند پرچيني، مانع تكميل حلقه آخر زنجيره هسته اي شود. روش پژوهشدر اين مقاله، توصيفي تبييني و روش گردآوري اطلاعات كتابخانه اي است.