نگرشي بر تعامل / تقارب تشيع و تصوف در ايران قرن هشتم هجري

يكي از مهم‌ترين عوامل زمينه‌ساز تشكيل حكومت صفويه در ايران؛ برقراري ارتباط نزديك شيعيان با صوفيان در قرن هشتم هجري است. پس از حمله مغول به ايران بسياري از مردم براي در امان‌ماندن از كشتار آنان به ديرها و خانقاه‌هايي كه صوفيان در حاشيه شهرها ساخته بودند پناه بردند. به همين سبب انديشه صوفيه به‌لحاظ كمي در بين مردم گسترش يافت و مردم تصوف را التيام دهنده‌ي رنج‌ها و تنها سرپناه خود يافتند. در اين دوره شيعيان امامي به‌دنبال نزديكي تشيع و تصوف از طريق مؤلفه‌هاي مذهبي و فكري برآمدند و تلاش بسياري از بزرگان شيعه معطوف به اين امر گرديد. اين مقاله به‌دنبال پاسخگويي بدين پرسش است كه نزديكي تشيع و تصوف در قرن هشتم هجري و بهره‌مندي از ظرفيت آنان و نيز تأثيرشخصيت‌هاي شيعي و صوفي بر اين جريان چگونه بوده‌است؟ فرضيه اين است كه حاكميت مغول و ايجاد فضاي باز مذهبي موجب نزديكي تشيع و تصوف و به‌تبع آن شكل‌گيري گفتمان شيعي – صوفي و در نتيجه گسترش مذهب تشيع گرديد. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه علما و بزرگان شيعه با شناسايي ظرفيت‌هاي موجود در بطن جامعه تصوف قرن هشتم هجري و هم‌چنين اقبال اكثريت مردم از اين فرقه؛ در نزديكي ديدگاه‌هاي مذهبي تشيع و تصوف به موفقيت‌هايي نائل آمدند و با ايجاد گفتمان شيعي – صوفي زمينه‌هاي گسترش مذهب تشيع در بين آحاد مردم و در نتيجه شكل‌گيري حكومت‌هاي شيعي را فراهم نمودند. نظر به اهميت موضوع اين پژوهش به‌روش توصيفي- تحليلي و با تكيه‌بر منابع كتابخانه‌اي انجام‌گرفته است.