بازنمايي انگاره‌هاي سكولاريسم در جهان اسلام در انديشه محمد اركون

محمد اركون (1928-2010 م)، پروژه‌هاي خويش را يعني «نقد عقل اسلامي»، «اسلام‌شناسي كاربردي» و «عقل سنجش‌نگرآينده‌نگر» را از دهه هفتادميلادي باهدف پايش و انجام مطالعات اسلامي و بررسي وضعيت بحران‌هاي جهان اسلام-عرب مطرح كرد. يكي از موضوعات كه جايگاه ويژه‌اي در انديشه اركون دارد، سكولاريسم است. اين مقاله بارويكردي توصيفي-تحليلي به‌بررسي انگاره‌هاي سكولاريسم در جهان اسلام در انديشه اركون مي‌پردازد. اين مقاله قصد درارد به اين سوالات پاسخ دهد كه : تعريف، مباني سكولاريسم ازمنظراركون چيست؟ آيا از نظر اركون سكولاريسم امكان كاربرد و تسري و در جهان‌اسلام-عرب دارد؟ آيا سكولاريسم موردتوجه اركون، جايگزين گفتمان ديني است؟ يافته‌ها نشان مي‌دهد:: سكولاريسم در خوانش وي، طرح‌واره‌اي است كه پيش‌تر در جوامع غربي جهت مقابله با انديشه‌هاي تئوكراسي (حاكميت ديني) به‌ثمر نشسته‌است. وي دوگانه اسلام و سكولار را از چالشي‌ترين موضوعات در انديشه معاصر اسلام تلقي مي‌كند و پياده‌سازي سكولاريسم در جوامع اسلامي را به‌مثابه رسيدن به‌پيشرفت‌هاي اساسي مي‌پندارد. ازجمله نوآوريهاي اركون در اين زمينه، تقسيم‌بندي سير سكولاريسم در تاريخ اسلام به چهاردوره است. ازمنظر وي، سكولاريسم در عصرنبوي جايگاهي نداشته و از عصرخلافت اموي، جوانه و سپس در عصرسلطنت توسعه يافته است. همچنين اركون دوگانه سكولاريسم باز و قهري را مطرح مي‌كند و به‌بيان سه تجربه فرانسه، لبنان و تركيه مي‌پردازد. ازمنظروي، سكولاريسم قهري گفتمان ديني را به‌حاشيه برد و با اصول كثرت‌گرايي در درون گفتمان‌هاي اجتماعي مغايرت دارد و تجربه‌اي شكست‌خورده و ناموفق است. اما سكولاريسم باز يا آزاد به‌دليل تثبيت مؤلفه‌هاي مدرنيسم به‌ويژه برابري جنسيتي، دموكراسي و... راهي رو به پيشرفت است. اركون، سكولاريسم را يك ايدئولوژي ياآموزه‌اي جايگزين دين تلقي نمي‌كند؛ بلكه آن‌را يك روش حكمراني در عرصه اجتماعي-سياسي مي‌پندارد.