سنجاق‌قفلي‌هاي عصر آهن ايران: تاريخچه، گونه شناسي، تكنيك ساخت و كاربردهاي آن‌ها

سنجاق‌هاي قفلي در اوايل عصرآهن(حدود 1400ق.م) در حوزه درياي مديترانه ابداع شده و حدود 800ق.م در مناطق مختلف عموميت پيدا كرده و استفاده از آن توسط فرهنگ‌هاي مختلف، به شكل‌هاي متنوع تاكنون تداوم پيدا كرده است.ﺳﻨﺠﺎق ﻗﻔﻠﯽ ﻫﺎﯾﯽ ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ اﯾﺮان، ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن ﮐﺎوش ﻣﺤﻮﻃﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻘﺮاري و ﻧﯿﺰ ﻗﺒﻮر ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﻧﺪ. در ﺧﺼﻮص ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ، ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﺗﮑﻨﯿﮏ ﺳﺎﺧﺖ و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺳﻨﺠﺎق ﻗﻔﻠﯽ ﻫﺎي ﻣﮑﺸﻮﻓﻪ از اﯾﺮان ﺗﺎﮐﻨﻮن ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﺎﻣﻌﯽ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﻧﯿﺰ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮدي اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ. ﻟﺬا اﺑﻬﺎﻣﺎﺗﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ اﺳﺘﻔﺎده، ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎ و ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد. ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ، ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ و اﻧواع كارﺑﺮدﻫﺎي ﺳﻨﺠﺎق ﻗﻔﻠﯽ ﻫﺎي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﺗﻼش دارد ﺑﻪ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ-ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و اﺑﺰار ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﻮردﻧﻈﺮ دﺳﺖ ﯾابد. نتايج حاصله نشان مي‌دهد سنجاق‌قفلي‌ بعد از ابداع در حوضه مديترانه، به تدريج در مناطق ديگر رواج پيدا كرده و در موارد زيادي جايگزين سنجاق‌هاي ميله‌اي شدند. در اواخر قرن 8ق.م و به ويژه در طول قرن 7ق.م در ايران سنجاق قفلي در قالب گونه‌ها و زيرگونه‌هايي مختلف، جهت اتصال لباس ، ﺗﺰﯾﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ، ﻫﺪاﯾﺎي ﻧﺬري و در ﻣﻮاردي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﻠﺴﻢ و ﺟﺎدو ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﻓﻨﺮدار ﻣﺜﻠﺜﯽ ﺷﮑﻞ آن ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮاواﻧﯽ را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎق ﻗﻔﻠﯽ ﻫﺎ از ﺑﺮﻧﺰ و ﺑﻪ ﺷﯿﻮه رﯾﺨﺘﻪ ﮔﺮي در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي دوﮐﻔﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺼﻪ ﮔﺎه ﻧﮕﺎري در ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان ﻣﻮرداﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ.