عصر آهن قديم در حوضۀ بالايي اترك: حلقۀ اتصال استپ‌هاي شمالي و مناطق داخلي فلات ايران

تمركز فعاليت ها و كاوش هاي انجام شده در محوطه هاي عصر آهن ايران در يك -چهارم شمال غربي ايران است. جايي كه غرب، شمال غرب، شمال مركز و نيمۀ غربي باريكۀ ساحلي درياي مازندران را شامل مي شود. نكتۀ مهم آنجا است كه مبناي گاه نگاري عصر آهن در ايران نيز براساس كاوش چند محوطه در بخش كوچكي از شمال غرب و تعميم آن به تمام ايران است. به اين ترتيب با نگاهي به فعاليت هاي باستان شناسي عصر آهن مشاهده مي كنيم نيمۀ شرقي ايران و به ويژه شمال شرق بسيار ناشناخته است. شمال شرقي ايران از ديرباز محل ورود اقوام كوچ روي استپ هاي شمالي آسيا به مناطق داخلي فلات ايران بوده است. قديمي ترين اقوامي كه براساس منابع نوشتاري به فلات ايران وارد شده اند، اقوام موسوم به «هندوايراني»يا «آريايي»هستند كه از استپ هاي شمال آسيا به سمت جنوب آمده و در سرزمين گسترده اي از كوه هاي پامير تا آناتولي پراكنده شدند. بسياري از پژوهشگران حركت تدريجي اين اقوام را از هزارۀ دوم پيش ازميلاد مي دانند. دوره اي كه تقريباً با عصر آهن در منطقه هم زمان است. ولي عملاً دانسته هاي ما از عصر آهن شمال شرقي ايران كه امروزه تمام استان خراسان شمالي و بخش هاي شمالي استان خراسان رضوي را شامل مي شود، ناچيز است. در اين پژوهش تلاش مي شود براساس جديدترين پژوهش ها تصويري از عصر آهن بخشي از شمال شرقي ايران، با تأكيد بر حوضۀ بالايي اترك، ارائه شود. براساس بررسي و شناسايي انجام شده در اين حوضه، عصر آهن حوضۀ بالايي اترك جزو فرهنگ ياز 1 است.