مطالعۀ استقرارهاي ساساني در شمال عراق (اقليم كردستان)، برپايۀ كشفيات باستان‌شناختي

در دو دهۀ اخير در نتيجۀ افزايش چشمگير فعاليت هاي ميداني باستان شناسي در اقليم كردستان عراق، محوطه ها و آثار مهمي از دورۀ ساساني كشف شده است. باوجود آن كه در دورۀ ساساني، منطقۀ شمال عراق بخشي از قلمرو اين شاهنشاهي به شمار مي رفت، اما بسياري از ويژگي هاي باستان شناختي اين منطقه در دورۀ ساساني، در محافل باستان شناسي داخل ايران ناشناخته مانده است. در اين پژوهش كه به روش كتابخانه اي انجام شده است، تعداد 42 محوطۀ باستاني يا اثر تاريخي مربوط به دورۀ ساساني كه عمدتاً در ساليان اخير در كردستان عراق شناسايي شده اند، مورد بررسي قرار گرفته است. هدف از اين پژوهش دستيابي به پاسخي براي برخي پرسش هاي مطرح شده دربارۀ موقعيت مكاني استقرارهاي ساساني منطقه و عوامل جغرافيايي و محيطي مؤثر بر شكل گيري آن هاست. آثار ساساني كردستان عراق شامل انواع محوطه هاي استقراري، بناهاي يادماني، مجموعه هاي حكومتي، استحكامات، كانال هاي آبرساني، گورستان ها و مراكز بومي توليد منسوجات و سفال هستند. نتيجۀ اين پژوهش نشان مي دهند كه استقرارهاي ساساني اقليم كردستان عمدتاً در سه ناحيه متمركز هستند: 1. دشت شهرزور و ناحيۀ اطراف درياچۀ دوكان، 2. دشت اربيل، 3. منطقۀ گرميان. اين مناطق كه به شكل دشت هاي باز و دره هاي وسيع ميان كوهي در حاشيۀ رودها هستند، به دليل برخورداري از ويژگي هايي چون ارتفاع مناسب، منابع آبي سرشار، خاك حاصل خيز و قرارگرفتن بر سر مسيرهاي مهم ارتباطي، در دورۀ ساساني اهميت داشته و به همين دليل محل شكل گيري و تمركز بيشترِ استقرارهاي اين دوره به شمار مي روند.