بررسي جايگاه مزارع مسكون تاريخي ايران در نظام ميراث كشاورزي با اهميت جهاني (GIAHS)

در دهه هاي اخير مفاهيم مرتبط با ميراث فرهنگي در گسترۀ وسيع تري موردبررسي قرارگرفته و ميراث كشاورزي به دليل تأثير فراوان در معيشت، امنيت غذايي و اقتصاد جهاني به عنوان يك مفهوم از ميراث فرهنگي پذيرفته شده است. اين توجه از سال 2002 تا 2018م. موجب شده تا فائو، نظامي تحت عنوان «ميراث كشاورزي با اهميت جهاني (GIAHS)»را تدوين و براساس آن آثار مرتبط با ميراث كشاورزي جهاني را معرفي نمايد. در كميتۀ جياس، پنج معيار براي قرارگيري آثار در فهرست ميراث كشاورزي با اهميت جهاني معرفي شده است؛ تنوع زيستي، دانش و فنون سنتي، ارزش هاي فرهنگي و اجتماعي، معيشت و امنيت غذايي و چشم انداز بصري، پنج معيار معرفي شده از جياس هستند كه اين پژوهش سعي كرده بر پايۀ آن ها مزارع تاريخي در اقليم مركزي ايران را مورد ارزيابي قرار دهد. مزارع تاريخي يك نظام كارآمد توليد كشاورزي با ويژگي هاي معماري، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي در گذشته بودند كه بقاياي آن درحال حاضر وجود دارد. مسألۀ اصلي پژوهش، رشد روزافزون ويراني مزارع در اثر تغييرات اقليمي، مهاجرت مالكان و ذي مدخلان و عدم آگاهي جوامع دربارۀ ماهيت آن هاست. هدف پژوهش، معرفي مزارع تاريخي ايران به عنوان نظام ميراث كشاورزي با اهميت جهاني است؛ بنابراين سعي مي شود با رهيافت تفسيري و راهبرد تفسيري تاريخي به موضوع نزديك شد و در قالب مطالعات ميداني و سندپژوهي به پرسش هاي تحقيق دربارۀ جايگاه مزارع تاريخي ايران در انطباق با نظام هاي ميراث جهاني كشاورزي پاسخ داد. اين پژوهش به اين نتيجه رسيده است كه قابليت هاي مزارع مسكون تاريخي بر معيارهاي جياس منطبق است و دبيرخانۀ جياس مي تواند در گام نخست، به شناسايي مزارع تاريخي در ايران بپردازد؛ و سپس براي تهيۀ پروندۀ ثبت جهاني آن ها اقدام نمايد. با اين عمل بسياري از مزارع مسكون تاريخي به عنوان بخش وسيعي از ميراث كشاورزي ايران در مسير صيانت پويا قرار خواهند گرفت.