تحليل و مقايسه دو رهيافت متفاوت صدرالمتألهين در توجيه فلسفي سريان علم به اجسام مادي

به باور صدرالمتألهين، همۀ موجودات عالم، متناسب با مرتبه وجوديِ خود، از آگاهي هم بهره‌مند هستند. بنابراين حتي اجسام مادي مانند عناصر، جمادات و نباتات كه در عرف عام فاقد شعور شمرده مي‌شوند، حظّي از آگاهي و علم دارند. صدرا با دو رهيافت مختلف تلاش نموده تا سريان علم به ماديات را از نظر فلسفي توجيه نمايد. در راه نخست، از طريق اثبات عينيت مطلق وجود با علم، به اجسام با همان هويت مادي، علم را نسبت داده، و در راه دوم، از طريق اتحاد اجسام با مبادي عقلي (ارباب انواع)، علم را براي آن‌ها ثابت دانسته است. مسئله اصلي در اين مقاله آن است كه آيا از اين دو رهيافت، نتايج يكسان به دست مي‌آيد يا نه؟ و كدام يك از اين دو راه قوي‌تر و برتر از ديگري است؟ در اين مقاله، هر دو رهيافت با روش تحليلي و مقايسه‌اي مورد بررسي قرار گرفته و ثابت شده است كه اولاً نتيجه اين دو رهيافت يكسان نيست و آگاهي كه براي اجسام مادي طبق رهيافت نخست ثابت مي‌شود، از چند جهت با آگاهي كه طبق رهيافت دوم اثبات مي‌شود، تفاوت دارد؛ ثانياً رهيافت دوم به دلايلي قوي‌تر و برتر است.