بازنگري در تمايز فلسفه اسلامي و عرفان نظري به مثابه علم

براي تمايز علوم از هم، معيارهاي حقيقي و اعتباري متعددي بيان شده است؛ تفاوت موضوع، محمول، روش، غايت، سنخ مسائل، وضع و قرارداد و... از آن جمله است. عرفان نظري كه علمي حصولي و عهده‌دار تبيين عقلاني شهود عرفاني است، براي تمايز خود از فلسفه بر برخي از اين معيارها تكيه كرده است. با توجه به اينكه بسياري از مسائل خداشناسي، جهان‌شناسي و انسان‌شناسيِ عرفان نظري در شيوه و موضوع با فلسفه مشترك است، سٶال اين است كه آيا به واقع مي‌توان عرفان نظري را علمي متمايز از فلسفه به ويژه فلسفه اسلامي قلمداد كرد. به نظر مي‌رسد علي‌رغم تلاش عرفان نظري در اين زمينه، تفكيك عرفان نظري از فلسفه محل تأمل و ترديد بوده، ادله عرفان نظري در توجيه تمايز يا اثبات شرافت و علوّ اين علم نسبت به فلسفه در اثبات مدعا كافي نيست. اين معيارها اگرچه تمايز ميان شهود، تعقل، عمل يا عرفان شهودي از عرفان عملي و فلسفه را ثابت مي‌كند، اما براي اثبات عرفان نظري به مثابه علمي جداگانه كافي به نظر نمي‌رسد. در اين مقاله به روش تحليلي، يكي از معيارهاي عمده ارائه‌شده براي تمايز عرفان نظري از فلسفه كه تفاوت در موضوع است، مورد تحليل و بررسي واقع شده و از دو جهت يعني تحقق موضوع و توانايي ايجاد تمايز، مورد مناقشه قرار گرفته است.