اوصاف عقل گرايي اعتدالي و انتقادي نظام باورهاي ديني

عقل‌گرايي اعتدالي و انتقادي، رويكرد جايگزينِ مناسبي به جاي دو رويكرد ايمان‌گرايي و عقل‌گرايي حداكثري است، زيرا تلاش دارد تا از معايب آنها مصون بوده، واجد مزاياي خاص خود باشد. اعتدالي بودن آن به اين معناست كه در توانِ شناخت و سنجش‌گري عقل افراط نمي‌كند، بلكه مي‌پذيرد كه عقل محدوديت‌هايي دارد. انتقادي بودن آن به اين معناست كه عقل، خود، انتقاد كننده خويش است و با اجتناب از جزم‌باوري، با سنجش و نقادي مداوم خود در تكامل تاريخي خود هر روز تقرب بيشتري به حقيقت مي‌يابد. اين رويكرد هم بر توامندي عقل بعنوان مبنا، محور، معيار و ابزار كسب و ارزيابي نظام اعتقادات ديني تاكيد دارد، و هم اصالتا بر تقدم هستي‌شناسانه و معرفت‌شناسانه آن بر وحي و نقل تاكيد دارد؛ طوري كه حجيت بخشي به نصوص ديني و شناخت اوليه و كلي آموزه‌هاي بنيادي دين، صرفا بر عهده عقل است. اين رويكرد، همچنين نگاه متواضعانه‌اي درباره محدوديت‌هاي عقل دارد، يعني خود عقل تصديق مي‌كند كه شناخت و ارزيابي همه قلمروها و زواياي پنهان دين بر عهده او نيست. عقل‌گرايي اعتدالي و انتقادي، علاوه براين، بر ضرورت و اهميت خودانتقادگري، تكامل مداوم، تنوع و تكثر در عقلانيت، انسجام پذيري نظام باورهاي ديني، تنوع ابعاد و زبان دين و لزوم تنوع عقلانيت‌هاي ناظربه آنها نيز توجه خاص دارد. در اين مقاله، ضمن بررسي فهم‌هاي مختلف از عقل‌گرايي اعتدالي و انتقادي، اوصاف مختلف اين رويكرد با نظر به توان‌مندي‌ها و محدوديت‌هاي عقل و نگرش‌هاي جديد نسبت به آن، مورد تحليل قرار مي‌گيرد.