بررسي متناقض‌نماي اختيار انسان و تقدير الهي در فلسفه ابن سينا

برخي تعارضاتِ فلسفي - كلامي در مبحث علم پيشين، اراده و قدرت خداوند با مساله‌ جبر و اختيار انسان همچنان مورد نزاع و گفتگوي شارحان و صاحب نظران است. بازخواني و تحليل آراء ابن سينا درباره تأثير اراده انسان در نظام علي و معلولي عالم و راهكار وي در حل متناقض‌نماي اختيار و تقدير الهي تحقيق در اين مسأله را ضرورت مي بخشد. ابن سينا نظام اراده و اختيار را ضمن علم عنايي خداوند به نظامِ احسن تبيين مي كند. نزد ابن سينا قضاي الهي همان علم كلي خداوند به نظام احسن است و از اين علم، موجودات ممكن پديد مي آيند. به نظر او بر اساس قضاي الهي، انسان داراي نوعي اراده است كه با اختيار آنچه كه قوۀ ناطقه آن را خير تشخيص مي دهد مورد اراده و مشيت خداوند قرار گرفته است. اختيار و اراده‌ انسان مي تواند قوۀ شوقيه يا عملي خود را - بجاي آنكه تحتِ انگيزش قواي پست تر حيواني نظير قواي شهواني يا غضبي باشد- در جهتِ تحقق صور عقلي متحقق سازد. در اخذ و التفات به چنين امكاني است كه انسان در مسير تقدير يعني اعطاي اختيار به معناي گزينش خير و زيبايي و خوبي، از طريق قوۀ عاقله قرار مي گيرد. از ديدگاه شيخ الرييس اختيار انسان، به معناي قرار گرفتن در طول اراده الهي و عنايت او براي فعليت و تحقق نظام احسن است. اين جستار با روش توصيفي-تحليلي انجام شده است.