حقيقت و خطاناپذيري در «منطقِ هويتِ مطلقاً متناقضِ» نيشيدا و «منطقِ صوري - شهوديِ» ملاصدرا

غايت نهايي فلسفه‌ورزي، دست‌كم در فلسفۀ كلاسيك، دريافت حقيقت خطاناپذير است. فيلسوفان با ديدگاه‌ها و مباني فكري مختلف مي‌كوشند ساختاري براي دريافت حقيقت بنا نهند. نيشيدا فيلسوف ژاپني مكتب ذن، كسب حقيقت را بر مبناي ديدگاهي مي‌داند كه آن را «منطق هويت مطلقاً متناقض» نام مي‌دهد. از سوي ديگر، ملاصدرا نيز دريافت حقيقت خطاناپذير را در نظرگاهي عرضه مي‌كند كه نگارندگان از آن به «منطق صوري - شهودي» ياد مي‌كنند. پژوهندگان فهم ديدگاه نيشيدا را در گرو آگاهي از سه مبناي آن مي‌دانند كه عبارت‌اند از: فلسفه و كوآن‌هاي ذن، تفاوت مفاهيم صوري و متناقض، و نيستي مطلق. نيشيدا و ملاصدرا هر دو در كنار باور به كاستي‌هاي ساختار منطق صوري، آن را براي دستيابي به حقيقت، ناتمام مي‌پندارند. ايشان ادراك را نه انفعال صرف بلكه امري از سنخ فعل و صدور به شمار مي‌آورند. ملاصدرا برهان را آغاز دستيابي به حقيقت و شهود را انجام آن مي‌داند. نيشيدا اما از مفهوم «عمل - شهود» اسم مي‌برد و تأكيد مي‌كند ما حقايق را از اين طريق مي‌بينيم و به‌اين‌ترتيب عمل مي‌كنيم. او عمل - شهود را وحدت تضادهاي دين و عمل مي‌داند. بااين‌وجود، نيشيدا اكيداً از اينكه ديدگاه او رنگ و بويي عرفاني يا ديني بيابد، پرهيز مي‌كند و شهود را به‌عنوان حالت منفعل ذهن يا نوعي خلسه رد مي‌كند. در مقابل اما ملاصدرا شهود را دريافت حقيقت از رهگذر پيوند نفس با عالم مجرد و در مراتب والاي عرفاني محسوب مي‌كند. پژوهندگان مي‌كوشند در اين نگاشت با روش كيفي و تحليلي- توصيفي مبتني بر مطالعات كتابخانه‌اي با محوريت آثار دست اول ملاصدرا و نيشيدا به پرسش‌هاي اساسي اين پژوهش پاسخ گويند.