تجزيه پايداري لاين‌هاي پيشرفته گندم نان Triticum aestivum L.به روش AMMI

سابقه و هدف: اثر متقابل ژنوتيپ × محيط باعث ايجاد پيچيدگي در پيش‌بيني عملكرد مي‌شود و چالشي براي برنامه‌هاي به‌زراعي و به‌نژادي است. پايداري عملكرد براي به دست آوردن عملكرد بالا و يكنواخت در دامنه‌ي وسيعي از محيط‌ها، اهميت بسياري دارد. هدف از اين تحقيق بررسي اثر متقابل ژنوتيپ × محيط و مطالعه سازگاري و پايداري عملكرد دانه هفت لاين پيشرفته گندم نان (BC2F6) حاصل از تلاقي برگشتي رقم محلي طبسي و واريته‌ي اروپايي اصلاح شده‌ي تايفون با استفاده از مدل AMMI و برخي آماره‌هاي پايداري بوده است.مواد و روش‌ها: آزمايش در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در طي سال‌هاي زراعي (97-1396) و (98-1397) در گرگان، تهران و كرمانشاه به اجرا درآمد و تجزيه‌ي پايداري براي 6 محيط انجام شد. در مزرعه هر كرت با تراكم چهارصد بذر در متر مربع كشت شد. هر يك از لاين ها در كرت هايي با هشت خط چهار متري با فاصله خطوط 25 سانتيمتر كاشته شد. در پايان فصل محصول سنبله‌هاي هشت رديف چهار ‌متري از هر كرت به صورت دستي برداشت و خرمنكوبي شد و وزن دانه‌هاي بدست آمده توسط ترازوي ديجيتال اندازه‌گيري و در متر‌مربع گزارش شد.يافته‌ها: نتايج حاصل از تجزيه واريانس آثار اصلي جمع پذير و اثر متقابل ضربپذير (مدل AMMI) اختلاف معني‌داري را در سطح احتمال يك درصد براي محيط و اثر متقابل ژنوتيپ × محيط نشان داد كه بيانگر عملكرد متفاوت ژنوتيپ‌ها در محيط‌هاي مختلف است و بنابراين مي‌توان پايداري را بررسي نمود. اثر متقابل ژنوتيپ × محيط توسط مدل AMMI به دو مولفه‌ي اصلي تفكيك شد. دو مولفه‌ي اول جمعاً 81.36 درصد و مولفه‌هاي باقيمانده در مدل 18.63 درصد از تغييرات كل اثر متقابل ژنوتيپ × محيط را توجيه كردند. بر اساس مدل AMMI1 لاين‌هاي L4 و L6 و بر اساس مدل AMMI2 لاين‌هاي L4 و L7 به عنوان لاين‌هايي با عملكرد و پايداري بالا معرفي شدند. بر اساس نتايج حاصل از شاخص ارزش پايداري امي ASV)) لاين ‌هاي L4 و L5 و بر اساس شاخص انتخاب ژنوتيپ (GSI) لاين‌هاي L4 و L6 به عنوان لاين‌هايي پايدار معرفي شدند. نتايج حاصل از روش اكووالانس ريك نشان داد كه لاين‌هاي L4، L7 و L3 داراي كمترين مقدار اين شاخص بودند. بر اساس مدل AMMI1 لاين‌هاي L2 و L7 با محيط E1(گرگان ، 97-96)،و E4 (تهران، 9897)و لاين‌هاي L1 ، L5و L3 با محيط‌ E3 (تهران، 97-96) و بر اساس مدل AMMI2 لاين L2 با محيط‌ E1 (گرگان ، 9796) ، E2 (گرگان ، 9897)وE4 (تهران ، 98-97)و ‌لاين‌هاي L3 و L5 با محيط E3 (تهران، 97-96)و لاين‌ L1 با محيط‌هاي E6 (كرمانشاه، 98-97)و E5 (كرمانشاه، 97-96)داراي سازگاري خصوصي بودند.نتيجه گيري: بر اساس تمامي روش‌هاي اندازه‌گيري پايداري در اين تحقيق و با در نظر گرفتن پتانسيل عملكرد دانه، لاين‌ L4 بيشترين پايداري عمومي را به محيط هاي مورد ارزيابي داشت و به عنوان لاين‌ پايدار با عملكرد بالا معرفي شد. بنابراين ميتوان اين لاين را براي استفاده در برنامه هاي اصلاحي آتي جهت معرفي ارقام جديد پيشنهاد نمود. بر اساس هر دو مدل AMMI1 و AMMI2 لاين L2 با محيط‌هاي E1 و E4 و لاين‌هاي L3 و L5 با محيط E3 بيشترين سازگاري خصوصي را داشتند. اگر علت اثر متقابل ژنوتيپ × محيط، عوامل قابل پيش‌بيني مثل نوع خاك، عمليات كشت باشد، اثر متقابل ژنوتيپ × محيط را مي‌توان با انتخاب ژنوتيپهاي داراي سازگاري خصوصي و اختصاص دادن آن‌ها به محيط‌ ها، كاهش داد و حداكثر توليد را داشته باشيم.