اثر تنش خشكي بر عملكرد و اجزاي عملكرد دانه و كارآيي مصرف تابش در سه نوع لوبيا قرمز، سفيد و چيتي

سابقه و هدف: گياه لوبيا به شرايط آب و خاك و كيفيت آن بسيار حساس بوده و عملكرد آن حتي در دوره‌هاي كوتاه ‌مدت تنش صدمه مي‌بيند. كمبود آب تأثيرات بسيار منفي بر عملكرد دانه و اجزاي عملكرد لوبيا دارد. با توجه به اين كه تنش خشكي از مهم‌ترين تنش‌هاي محيطي در بخش كشاورزي است، تلاش‌هاي زيادي براي حفظ عملكرد گياهان تحت شرايط خشكي صورت گرفته است .كم‌آبياري، انتخاب يك راهبرد بهينه و برتر براي استفاده از آب تحت شرايط كمبود و يا بالا بودن قيمت آب است. بنابراين با توجه به اهميت موضوع، اين تحقيق با هدف بررسي تأثير تنش خشكي بر عملكرد، اجزاي عملكرد و كارآيي مصرف تابش در كشت انواع مختلف لوبيا در شرايط آب و هوايي مشهد انجام گرديد. مواد و روش‌ها: براي بررسي تأثير تيمارهاي آبياري بر عملكرد دانه و اجزاي عملكرد و كارآيي مصرف تابش در سه نوع لوبيا آزمايشي بصورت كرت‌هاي خرد شده بر پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار در بهار دو سال 96-1395 و 97-1396 در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد اجرا شد. فاكتورهاي آزمايش شامل آبياري بدون تنش (آبياري بر اساس 100 درصد نياز آبي گياه) و سطوح تنش خشكي (آبياري بر اساس 75 درصد نياز آبي گياه و آبياري بر اساس 50 درصد نياز آبي گياه) بعنوان كرت اصلي و سه نوع لوبيا قرمز (Phaseolus calcaratus)، سفيد (Phaseolus lanatus) و چيتي (Phaseolus calcaratus) بعنوان كرت فرعي بودند. تجزيه و تحليل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SAS و مقايسه ميانگين تيمارها بر مبناي آزمونLSD در سطح احتمال پنج درصد انجام گرديد.يافته‌ها: نتايج نشان داد اثر متقابل آبياري و نوع لوبيا بر عملكرد دانه، عملكرد زيستي، شاخص برداشت، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و كارايي مصرف تابش معني‌دار بود. بيشترين عملكرد دانه، عملكرد زيستي و شاخص برداشت (به ترتيب 1421.44 و 4126.6 كيلوگرم در هكتار و 35.76 درصد) مربوط به لوبيا قرمز و كمترين آن (به ترتيب 872.67 و 2225.5 كيلوگرم در هكتار و 30.52 درصد) مربوط به لوبيا چيتي بود. بر اساس نتايج، تيمار آبياري بدون تنش بالاترين عملكرد دانه، عملكرد زيستي و شاخص برداشت (به ترتيب 1602/2 و 4811/9 كيلوگرم در هكتار و 39/24 درصد) را نشان داد و كم ترين ميزان عملكرد دانه، عملكرد زيستي و شاخص برداشت (به ترتيب 1093/22 و 3388/8 كيلوگرم در هكتار و 33/06 درصد) در تيمار تنش خشكي (آبياري بر اساس 50 درصد نياز آبي) حاصل گرديد. در حالي كه آبياري بدون تنش موجب افزايش تعداد غلاف در بوته در لوبيا قرمز و لوبيا سفيد (13 غلاف در بوته) گرديد، اين تيمار آبياري (با 3808 درصد كاهش) منجر به كاهش اين صفت در لوبيا چيتي (8/05 غلاف در بوته) شد. در تيمار تنش خشكي (آبياري بر اساس 50 درصد نياز آبي)، لوبيا قرمز و لوبيا چيتي به ترتيب داراي بيشترين (6/82 دانه در غلاف) و كم ترين (2/47 دانه در غلاف) تعداد دانه در غلاف بودند. بيش ترين وزن صد دانه در آبياري بدون تنش (28/39 گرم) به دست آمد و تنش خشكي (آبياري بر اساس 50 درصد نياز آبي) منجر به حصول كم ترين ميزان اين صفت (26/04 گرم) گرديد. در بين انواع لوبيا، بالاترين وزن صد دانه (31/16 گرم) در لوبياي قرمز به دست آمد. با افزايش شدت تنش خشكي بر ميزان كارايي مصرف تابش كاسته شد و ميزان كارايي مصرف تابش در شرايط آبياري بدون تنش (1/8 گرم بر مگاژول) بالاتر از ميزان آن در تيمار تنش خشكي (آبياري بر اساس 50 درصد نياز آبي) بود. لوبيا قرمز (1/9 گرم بر مگاژول) نسبت به لوبيا سفيد (1/6 گرم بر مگاژول) و لوبيا چيتي (1/5 گرم بر مگاژول) از كارايي مصرف تابش بالاتري برخوردار بود. تيمار آبياري بدون تنش (آبياري بر اساس 100 درصد نياز آبي گياه) باعث افزايش كارايي مصرف تابش در لوبيا قرمز (1/3 گرم بر مگاژول) شد و تنش خشكي (آبياري بر اساس 50 درصد نياز آبي گياه) در لوبيا سفيد موجب كاهش اين صفت گرديد. نتيجه گيري: با توجه به نتايج حاصله آبياري بدون تنش و لوبياي قرمز جهت حصول به عملكرد بالاتر، مطلوب به نظر مي رسد.