نظريه‌‎هاي دولت در دورۀ پهلوي اول: مرور آسيب شناسانه

موضوع اين مقاله، بررسي و نقد نظريه‌‌هاي دولت در ايران (دورۀ پهلوي اول) است. در باب دولت در دورۀ پهلوي اول پژوهش‌‌هاي گسترده اي صورت گرفته است. در اين پژوهش‌‌ها از صفاتي چون دولت مدرن، مطلقۀ مدرن، شبه‌پاتريمونياليسم، اتوكراتيك، ديكتاتوري، شبه‌مدرنيسم، استبداد شرقي، استبداد ايراني، وابسته، اقتدارگراي نوساز و ... استفاده شده است. تعدد و تنوع اين مفاهيم حاكي از تعدد و تفاوت‌‌هاي مفهومي قابل توجهي است، كه حائز بحث هستند. پرسش اصلي اين است كه چگونه مي‌توان به طرح و نقد اين ديدگاه‌‌ها پرداخت و چه بديلي براي عنوان دولت در اين دوره برشمرد؟ هدف اين نوشتار طرح و نقد اين تفاوت‌‌ها و تناقض‌‌هاي مفهومي و نيز نقد و بررسي ديدگاه‌‌هاي ارائه‌شده است كه مي‌تواند ادبيات نظري و تجربي اين دورۀ تاريخي را تقويت نمايد. در اين نوشتار از روش فرامطالعه براي رسيدن به اين مقصود بهره برده‌ ام. نتايج بدست آمده تنوعي از ديدگاه ها را نشان مي دهد و بر اساس معيارهاي مورد وثوق در اين مقاله، تعداد كمي از نوشته‌ هاي مورد بررسي درك روشني از مفهوم دولت، كاركردها و كارويژه هاي آن در دورۀ جديد دارند، و نويسندگان در بسيار از موارد به دليل خلط مفاهيم، تفاوت چنداني بين واژه هاي دولت، حكومت، و رژيم كه سه تأسيس متفاوت، ولي مرتبط هستند، قائل نشده اند. بر اساس مباني نظري دولت و نيز مستندات تاريخي دورۀ مورد بررسي، دولت در دورۀ رضا شاه از جنبه‌هاي مختلف شامل بستر تاريخي، زمينه‌هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و كارويژه‌ ها و اقدام ها، قرابت قابل توجهي با دولت مطلقه دارد.