برآورد دماهاي ويژه جوانه‌زني Ipomoea hederaceae و Cleome viscosa در شرايط دماي ثابت و متناوب

مقدمه: گزارش‌ها حاكي از تهاجم دو گونه نيلوفرپيچ و كنجدشيطاني به مزارع تحت كشت محصولات تابستانه از جمله سويا در استان گلستان است. با توجه به اهميت اطلاع از دماهاي ويژه جوانه‌زني در مدل‌هاي پيش بيني حضور علف‌هاي هرز و به تبع آن طراحي راهبرد‌هاي مديريتي صحيح بروي اين گياهان، در اين آزمايش به مطالعه رفتار جوانه‌زني و مقايسه دماهاي ويژه جوانه‌زني دو گونه نيلوفرپيچ (Ipomoea hederaceae) و كنجدشيطاني (Cleome viscosa) در دو شرايط دماي ثابت و متناوب پرداخته شده است. مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسي اثر دماهاي ثابت و متناوب بر تغييرات درصد و سرعت جوانه‌زني و برآورد دماهاي ويژه جوانه‌زني نيلوفرپيچ و كنجدشيطاني، آزمايش‌هاي جداگانه‌اي به‌صورت طرح كاملاً تصادفي با چهار تكرار در آزمايشگاه بذر دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان انجام گرفت. تيمارهاي دمايي مورد بررسي روي بذرهاي نيلوفرپيچ شامل دماهاي ثابت 10، 15، 17، 20، 25، 30، 35 و 40 درجه سلسيوس و دماهاي متناوب 12.5: 7.5، 10:15، 20: 12.5، 15:25: 20:30، 37.5: 25، 42.5: 30 و 35:45 درجه سلسيوس بودند. روي بذرهاي كنجدشيطاني نيز دماهاي ثابت 15، 20، 23، 25، 28، 30، 35، 40، 45 و 50 درجه سلسيوس و دماهاي متناوب 15:20، 20:25، 20:30، 25:30، 25:35، 30:40، 30:45، 30:50 و 40:50 درجه سلسيوس اعمال گرديد. يافته‌ها: نتايج نشان داد كه جوانه‌زني بذر نيلوفرپيچ تحت‌تأثير مثبت دماهاي متناوب قرار گرفت و از 78 درصد در شرايط دماهاي ثابت به 94 درصد در شرايط دماي متناوب رسيده است؛ اما در مورد حداكثر درصد جوانه‌زني كنجدشيطاني در شرايط دماي متناوب (79 درصد در تيمار دمايي 20:30 سلسيوس) تفاوت قابل توجهي با دماي ثابت (84 درصد در دماي 30 درجه سلسيوس) نداشت. مقايسه دماهاي پايه جوانه‌زني اين علف‌هرز در شرايط دماي ثابت و متناوب نشان داد كه دماي پايه جوانه‌زني نيلوفرپيچ در شرايط دماي متناوب (10.09 درجه سلسيوس) اندكي كم‌تر از دماي ثابت (11.20 درجه سلسيوس) بود؛ اما در مورد كنجد شيطاني، دماي پايه جوانه‌زني اين علف‌هرز در شرايط دماي متناوب (17.57 درجه سلسيوس) بيشتر از دماي ثابت (15.43 درجه سلسيوس) بود. نتيجه‌گيري: مهم‌ترين عامل در بروز چنين پاسخ‌هاي متفاوتي به دماهاي ثابت و متناوب در نيلوفرپيچ و كنجدشيطاني، سازگاري آنها با شرايط محيطي و در نتيجه بقاي آنها در محيط‌هاي پرتخريب كشاورزي است. اين دو علف‌هرز گرمادوست بوده و بذرهاي آنها در فصل پاييز وارد بانك بذر خاك مي‌شود. وجود خفتگي (صرفه نظر از نوع آن) در بذرهاي اين دو گياه از جوانه‌زني بذرهاي آنها در فصل زمستان جلوگيري مي‌كند؛ و تجربه دماهاي متناوب در اين زمان، بذرها را آماده جوانه‌زني در فصل بهار مي‌كند. دماي پايه نيلوفر پيچ در شرايط دماي ثابت و متناوب تفاوت چنداني نداشت؛ اما دماي پايه كنجدشيطاني در شرايط دماهاي متناوب بيشتر از دماي ثابت بود. جنبه هاي نوآوري: 1- واكنش درصد جوانه زني نيلوفر پيچ و كنجد شيطاني در شرايط دماهاي ثابت و متناوب بررسي شد. 2- دماهاي ويژه جوانه زني اين دو علف هرز در شرايط دماي ثابت و متناوب مقايسه شد.