بررسي كلئوپتيل و مزوكوتيل به عنوان مهم‌ترين عامل‌هاي استقرار بذر گندم نان در شرايط ديم

مقدمه: كلئوپتيل از ساقه‌چه و برگ اول حفاظت مي‌نمايد تا از جنين به سطح خاك منتقل شوند. كلئوپتيل براي استقرار گياه بسيار ضروري است. ارقامي كه كلئوپتيل و مزوكوتيل بلندتري دارند عميق‌تر كشت مي‌شوند و در شرايط تنش خشكي موفق‌تر هستند. با اين وجود، اطلاعات اندكي در مورد ژنتيك آنها وجود دارد. هدف اين پژوهش بررسي طول كلئوپتيل و مزوكوتيل در ارقام ايراني، خارجي و لاين‌هاي حاصل از برنامه‌هاي به‌نژادي دانشگاه شهيد باهنر كرمان و بررسي ژنتيك اين صفات است. مواد و روش‌ها: در اين پژوهش 30 ژنوتيپ گندم نان از منشاء ايران، سيميت، ايكاردا، آمريكا و استراليا و 5 لاين حاصل از برنامه به‌نژادي دانشگاه شهيد باهنر كرمان در عمق 10 سانتي‌متري خاك مزرعه تحقيقاتي دانشگاه شهيد باهنر كرمان در قالب يك طرح بلوك كامل تصادفي با 7 تكرار كشت شد. هر كرت شامل سه خط به طول دو متر و فاصله بذرها از همديگر ۵ سانتي متر بود. در هنگام برداشت بوته‌ها با استفاده از بيل و به آرامي از خاك خارج شدند و حذف خاك‌ها از ناحيه ريشه و شستشوي ريشه انجام شد. در اين پژوهش صفات طول كلئوپتيل، طول مزوكوتيل، تعداد ريشه نخستين، طول ريشه، تعداد ريشه بذري، وزن خشك ريشه و وزن خشك اندام هوايي مورد اندازه‌گيري قرار گرفت. يافته‌ها: كلئوپتيل و مزوكوتيل دو صفت مهم براي افزايش تحمل به خشكي در گندم نان هستند. در اين پژوهش طول مزوكوتيل از 5.20 براي رقم اكسكليبر تا 2.08 سانتي‌متر براي رقم زاگرس متفاوت بود و وراثت‌پذيري (0.48) و پاسخ به گزينش (11.61 درصد) بالايي داشت. از طرف ديگر اين صفت با طول كلئوپتيل (**0.53=r)، وزن ريشه (*0.38=r) و وزن اندام هوايي (*0.36=r) همبستگي مثبت و معني‌داري داشت. صفات تعداد ريشه نخستين و تعداد ريشه بذري داراي بيشترين وراثت‌پذيري خصوصي (0.59) و طول ريشه داراي كم‌ترين وراثت‌پذيري خصوصي (0.13) بود. به طور كلي، ارقام مناسب كشت در شرايط ديم، كلئوپتيل و مزوكوتيل بلندتري نسبت به ارقام فارياب داشتند. وزن ريشه و اندام هوايي همبستگي مثبت و معني داري (**0.82=r) با هم داشتند. نتيجه‌گيري: به طور كلي، برنامه‌هاي به‌نژادي براي افزايش عملكرد در شرايط ديم و آبي متفاوت است. در برنامه به‌نژادي گندم براي شرايط ديم بايد بر روي صفات كلئوپتيل و مزوكوتيل تاكيد ويژه‌اي شود. اين صفات تحت تأثير عادت رشد گياه قرار نگرفتند. جنبه‌هاي نوآوري: 1- مزوكوتيل ارقام ايراني براي اولين بار مورد بررسي قرار گرفت. 2- لاين‌هاي ايجاد شده مناسب شرايط ديم در دانشگاه شهيد باهنر كرمان كلئوپتيل و مزوكوتيل مناسبي داشتند. 3- كلئوپتيل و مزوكوتيل همبستگي مثبت و معني‌داري با هم داشتند.