تاثير كيتوزان بر شاخص‌هاي جوانه‌زني لوبيا چيتي (Phaseolus vulgaris) رقم صدري در شرايط تنش شوري

مقدمه: امروزه، افزايش جمعيت به‌طرز چشمگيري، بار اضافي بر منابع كشاورزي جهاني ايجاد كرده است. در نتيجه، دستيابي به تقاضاي جهاني غذا و افزايش درآمد كشاورزان به يك كار چالش برانگيز تبديل شده است. شوري از مهم‌ترين عوامل زيانبار در نواحي خشك و نيمه‌خشك جهان است كه توليد گياه را تحت تأثير قرار مي‌دهد. پرايمينگ بذر فناوري است كه به واسطه آن بذرها پيش از قرار گرفتن در بستر خود و مواجهه با شرايط اكولوژيكي محيط، به لحاظ فيزيولوژيك و بيوشيميايي آمادگي جوانه‌زني را به‌دست مي‌آورند. اين پژوهش با هدف بررسي كارايي تاثير كيتوزان بر شاخص‌هاي جوانه‌زني لوبيا تحت تنش شوري اجرا گرديد. مواد و روش‌ها: اين آزمايش به صورت فاكتوريل در قالب طرح كاملا تصادفي با چهار تكرار به‌صورت رديفي (كشت لوله‌اي يا ساندويچي) بين كاغذ صافي در دانشگاه محقق اردبيلي در سال 1400 انجام شد. تيمارها شامل چهار سطح شوري (صفر، 50، 100 و 150 ميلي‌مولار) و چهار سطح كيتوزان (صفر، 0.25، 0.50 و 0.75 درصد وزني- حجمي) كه همه در اسيد استيك يك درصد حل شده بودند. صفات مورد ارزيابي شامل ضريب جوانه‎زني، ضريب آلومتري، سرعت جوانه‌زني روزانه، ميانگين جوانه‌زني روزانه، شاخص طولي و وزني بنيه بذر، طول ريشه‌چه، ساقه‌چه، وزن تر و خشك ريشه‌چه و ساقه‌چه و وزن خشك باقيمانده بذر بود. تجزيه داده ها با استفاده از نرم‌افزار آماري  SAS نسخه 9.2 و مقايسه ميانگين‌ها به روش دانكن در سطح احتمال 5 درصد انجام شد. يافته‌ها: نتايج نشان داد كه تنش شوري موجب كاهش ضريب آلومتري، شاخص طولي بنيه گياهچه، طول ريشه‌چه و گياهچه و وزن تر و خشك ريشه‌چه و باعث افزايش سرعت جوانه‌زني روزانه و وزن خشك باقيمانده گرديد. پيش تيمار بذر با كيتوزان سبب افزايش ضريب آلومتري، شاخص طولي بنيه گياهچه، طول ريشه‌چه و گياهچه، و وزن تر و خشك ريشه‌چه شد. البته، مقايسه ميـانگين‌هـا نشـان دهنده آن بود كه بين سطوح كيتوزان اخـتلاف معنـي‌داري وجود داشت، به‌ نحوي‌كه بـيش‌تـرين مقدار صفات از كاربرد كيتـوزان 0.75 درصـد و كـم‌تـرين آن از عـدم كـاربرد كيتوزان حاصل گرديد. شاخص طولي بنيه بذر، طول گياهچه و وزن خشك ريشه‌چه در پيش تيمار با كيتوزان 0.75 درصد به ترتيب در حدود 31، 26 و 27 درصد نسبت به شاهد (پرايمينگ با آب مقطر) بيشتر بودند. بيش‌ترين ضريب آلومتري در پرايمينگ با كيتوزان 0.50 درصد مشاهد شد. مقايسه ميـانگين تيمارها در مورد تنش شوري بيش‌ترين و كم‌ترين مقدار صفات به ترتيب از كاربرد سطوح شوري صفر و 150 ميلي مولار به‌دست آمد. همچنين، با افزايش شوري، كيتوزان سبب افزايش ضريب جوانه‎زني، شاخص وزني گياهچه، طول ساقه‌چه و وزن تر و خشك ساقه‌چه شد. نتيجه‌گيري: نتايج حاصل از اين پژوهش نشان مي‌دهد كه در بين تيمارهاي مورد مطالعه، تيمار بذر با كيتوزان 0.75 درصد مؤثرترين روش براي بهبود جوانه‌زني بذر لوبيا محسوب مي‌شود و مي‌تواند اثرات مضر تنش شوري را بر برخي صفات در گياهچه كاهش داده و رشد گياهچه را بهبود بخشد. هم‌چنين، پيش تيمار بذر با آب مقطر روشي آسان، كم هزينه و مؤثر براي افزايش شاخص‌هاي جوانه‌زني و رشد گياهچه لوبيا مي‌باشد و كشاورزان براي جوانه‌زني سريع و رشد بهتر گياهچه در شرايط تنش شوري مي‌توانند از اين روش استفاده كنند. جنبه‌هاي نوآوري: 1- تأثير غلظت‌هاي مختلف كيتوزان بر جوانه‌زني بذر لوبيا بررسي شد. 2- پرايمينگ با كيتوزان ضريب آلومتري، شاخص طولي بنيه گياهچه، طول ريشه‌چه و گياهچه، و وزن تر و خشك ريشه‌چه را افزايش داد. 3- روش مناسب براي كاهش اثرات سوء شوري و افزايش شاخص‌هاي جوانه‌زني لوبيا معرفي گرديد.