تأملي پيرامون معاني «حكم ارشادي»

يكي از اصطلاحات پركاربرد در دانش فقه و اصول و در خصوص اعتبارهاي شرعي، مولوي يا ارشادي بودن حكم است. با وجود كاربردهاي نسبتاً زياد اصطلاح «حكم ارشادي» در متون اصولي و فقهي، بحث مستقلي پيرامون معاني و مفاهيم چندگانه اين مصطلح رؤيت نمي شود كه همين زمينه را براي خلط مبحث‌ها و عدم وضوح مطالب مربوط پديد آورده است. بر پايه اين پژوهش كه در راستاي تبيين معاني حكم ارشادي با جستجو در مباحث و زمينه هاي مختلف كتب فقهي و اصولي انجام شده، اصطلاح «مولوي» يا «ارشادي» بين چند معنا و مفهوم اشتراك لفظي يافته است: 1. ارشاد به حكم وضعي، نه حكم تكليفي مولوي؛ 2. ارشاد به حكم شرعي الهي در مقابل حكم مولوي حكومتي؛ 3. ارشاد به مصالح دنيوي بدون تأثير اخروي؛ 4. ارشاد به درك عقل در كشف حكم شرعي؛ 5. ارشاد به بنا عقلا در فرض استقلال آن در كشف حكم شرعي و 6. بيان حكم متقدم يا متأخر از ثبوت حكم شرعي(سلسله معاليل). به‌جز اشتراك در مدلول لغوي، وجه مشترك بين اين معاني منتفي است و هر يك از احكام شرعي ممكن است با توجه به يك معنا ارشادي و با توجه به معناي ديگري مولوي باشد.