آرايه‌هاي تزييني معماري خانه‌هاي «محتشم» و «صالحي» شيراز؛ يادگارهايي از دوران زند و قاجار

بيان مسئله: قدرت رسانه‌اي معماري مسكوني شهر شيراز به‌دليل ديرينگي تاريخي، طبع حكام و مردمان اين ديار به زيبايي، بر همگان عيان است. دو خانۀ «محتشم» و «صالحي»، به‌سبب غناي تزيينات، نمايندگان معتبري براي شناخت معماري دوران زند و قاجار شيراز هستند. بنابراين، پرسش اصلي پژوهش حاضر بر مبناي چيستي آرايه‌هاي تزييني اين دو بنا قرار گرفته است.هدف: بازشناسي آرايه‌هاي تزييني خانۀ محتشم و صالحي هدف پژوهش حاضر است.روش پژوهش: رويكرد پژوهش حاضر كيفي است و از منظر هدف، بنيادي محسوب مي‌گردد و ماهيتي توصيفيتحليلي دارد. جمع‌آوري اطلاعات براساس مطالعات و اسناد كتابخانه‌اي و ميداني، نظير عكاسي، صورت گرفته است.يافته‌ها: يافته‌ها مبين آن هستند كه نقوش بر سه پايۀ مفاهيم باستاني، سنتي و غرب‌گرايانه استوارند. اسلوب موج اروپايي‌مآبي در آرايه‌هاي دورۀ قاجار نمود بيشتري نسبت‌ به آرايه‌هاي دورۀ زند دارد، به‌گونه‌اي كه مفاهيم سنتي در استحاله‌اي جديد با تكيه بر جنبه‌هاي طبيعت‌گرايانه و تجمل‌گرايانه به ‌تصوير كشيده شده‌اند. در دورۀ زند، به مضامين اسطوره‌اي و سنتي رايج توجه بيشتري نشان داده شده، در حالي كه مضامين تصويرگري‌هاي هنرمندان قاجاري، به‌ويژه در تزيينات كاشي هفت‌رنگ، بستر مناسبي جهت اشاعه و ترويج هم‌زمان فرهنگ‌هاي نوپا و كهن است. هنرمند قاجاري با جاودانگي جايگاه شاهان همسو با تثبيت سنت‌هاي كهن ايراني گام برداشته است. همچنين با به‌ تصوير كشيدن اشياي نوظهوري نظير اتومبيل، تلفن و دوربين عكاسي معرف و مبلغ سبك زندگي نوين ايراني است.  تصويرگري‌هاي مذهبي،  اين بناها بازتاب‌دهندۀ فرهنگ ديني و در پرده‌هاي تغزلي، داستان‌سراي مضامين ادبي است. گچ‌بري‌هاي رنگي نگاره‌هاي پرشاخ و برگ، تصوير مرغان، حلقه‌هاي گل و حضور رنگ‌هاي سرخوشانه و پرتحركي چون قرمز، زرد و صورتي در اين ادوار متأثر از هنر غرب است.