فرم حروف در كتيبه‌هاي سنگي «بني‌حسنويه» (۳۳۰ ـ ۴۰۵ ه.ق)

بيان مسئله: در سال۳۳۰ هجري قمري اميرحسين كُرد، همزمان با حكومت آل‌بويه، در غرب ايران، حكومت بني‌حسنويه را پايه‌گذاري كرد. كتيبه‌هاي سنگي به‌دست آمده از اين دوره علاوه بر ارائۀ اطلاعات موثق و مهم تاريخي، گوياي سبك كتيبه‌نگاري و معرف فرم حروف اين بخش از هنر نوشتاري قرن چهارم هجري قمري است. در پژوهش حاضر، با محور قرار دادن كتيبه‌هاي سنگي بني‌حسنويه، تلاش مي‌شود به مطالعۀ خط در اين برهه كه به‌نوعي بخشي از تاريخ آل‌بويه است، پرداخته شود. همچنين براي درك و شناخت بهتر فرم و شناسايي روشن‌تر تغيير و تحولات فرم حروف در كتيبه هاي سنگي بني‌حسنويه، حروف اين كتيبه‌ها با فرم حروف دو لوح چوبي دورۀ عضدالدوله (۳۶۳ ه.ق) مقايسه خواهند شد. اينكه مهم‌ترين ويژگي‌هاي فرم‌هاي نوشتاري كتيبه‌هاي بني‌حسنويه چيست؟ سؤالي‌ست كه نگارندگان در پي پاسخگويي به آن هستند .هدف: شناخت و معرفي فرم حروف و عناصر تزييني كتيبه‌هاي سنگي بني‌حسنويه هدف پژوهش حاضر است. روش پژوهش: ماهيت پژوهش حاضر بنيادي است و به‌شيوۀ توصيفي-تحليلي و بر پايۀ مطالعات اسنادي و تصويري شكل گرفته است. روش نمونه‌گيري هدفمند بوده و در مجموع پنج كتيبۀ سنگي از بني‌حسنويه محور مطالعۀ اين پژوهش قرار گرفته‌اند. اين كتيبه‌هاي سنگي در سال‌هاي ۳۷۴-۴۰۴ ه.ق ساخته شده‌اند. يافته‌ها: خط به‌كار رفته در كتيبه‌هاي سنگي مورد بررسي، خط كوفي تزييني (مورق) است. نقوش دوپر و سه پر مهمترين عنصر تزئيني در تركيب با فرم حروف در اين كتيبه هاست. در اين كتيبه‌ها، كتيبه‌نگار تلاش كرده است كه فضاي كتيبه را با كشيدگي، تغيير و تركيب فرم حروف با نقوش تزئيني دوپر و سه پر، فرم ميخ‌مانند و داسي‌شكل پر كند. گاهي نيز حروف كوچك و بزرگ هم ارتفاع نگارش شده‌اند. فرم نقوش و حروف متناسب با حروف قبل و بعد هر حرف تغيير كرده است و اين امر تنوع فرم هاي نوشتاري را سبب شده است. شكل هندسي و ساده عناصر تزئيني در كتيبه‌هاي بني حسنويه در الواح چوبي عضدالدوله مشاهده مي شود. كتيبه سنگي پل كلهر بيشترين شباهت را به الواح چوبي عضدالدوله دارد.