بررسي سندي و دلالي حديث «قلب المؤمن بين الاصبعين...»

در ميان روايات فريقين عبارات خاصي وجود دارد كه در بيشتر آن‌ها بي‏آنكه سندي براي آن‌ها ذكر شود به‌عنوان يك قاعده و اصل پذيرفته شده و همچون ضرب‏المثلي رايج مورد استناد قرار گرفته است. از اين دست روايات، حديث «قَلْبُ الْمُؤْمِنِ بَينَ الْإِصْبَعَينِ مِنْ أَصَابِعِ الرَّحْمَنِ يقَلِّبُهُ كَيفَ يَشَاءُ» منسوب به پيامبر2 است. اين سخن در كتب روايي، اخلاقي، تفسيري، كلامي، فلسفي و عرفاني به‌صورت مرسل و مسند، به شكل‏هاي مختلف با الفاظي همسان و غيرهمسان، مورد استناد بسياري از بزرگان اين علوم قرار گرفته است؛ چنان‏كه برخي از متكلمان از اين سخن برداشت جبر نموده‏اند، برخي با برچسب ضعف سندي، آن را نفي كرده‏اند، كساني با پذيرش ضمني حديث در پاسخ به شبهه جبر درصدد تأويل آن برآمده‏اند و گروهي ديگر ضمن حقيقت دانستن الفاظ آن، با اصول خاص فلسفي و عرفاني، محتواي حديث را بر معناي واقعي حمل نموده و به شرح آن پرداخته‏اند. اين مقال به روش توصيفي‌تحليلي روشن خواهد كرد كه حديث اصابع، از احاديث معتبر است و به‌عنوان اصلي مسلم و قطعي مورد استناد ائمۀ معصومين(ع) و عالمان فريقين قرار گرفته و همچنان‏كه همه‌چيز تحت سلطه و تصرف حق‌تعالي است، قلوب افراد بشر نيز با تصرف او، هر لحظه بين شادي و غم، متغير است.