ارزيابي عوامل مديريتي مؤثر بر خلأ عملكرد سويا در استان مازندران با روش تحليل مقايسه كاركرد (CPA)

سابقه و هدف: از آنجايي كه اختلاف بين عملكرد واقعي و عملكرد قابل دستيابي تحت شرايط مطلوب مديريتي يكي از مشكلات اساسي توليد گياهان زراعي در ايران و جهان مي‌باشد؛ كمي‌سازي ميزان خلأ عملكرد و شناسايي عوامل ايجادكننده آن مي‌تواند راهبردي كليدي و اميدواركننده براي افزايش توليد و دستيابي به امنيت غذايي باشد. در اين بين با توجه به اهميت گياهان دانه روغني از جمله سويا (Glycine max (L.) Merril) در اقتصاد جهاني و نياز ملزم به روغن‌‌هاي خوراكي و پروتئين‌هاي گياهي، برآورد خلأ عملكرد اين محصولات و شناسايي عوامل ايجادكننده آن، ضمن افزايش توليد، مي‌تواند سبب بهبود كارايي استفاده از زمين و نيروي كار شده كه در نتيجه آن منجر به كاهش هزينه‌ها و پايداري توليد مي‌گردد. بنابراين، پژوهشي به‌صورت پيمايشي در سال 1398 به‌منظور شناخت و تعيين سهم هر يك از عوامل مديريتي مؤثر بر خلأ عملكرد سويا در 301 مزرعه استان مازندران انجام شد. مواد و روش‌ها: در پژوهش حاضر از روش تحليل مقايسه كاركرد (CPA) جهت بررسي عوامل مديريتي محدودكننده عملكرد سويا و برآورد خلأ عملكرد آن در 13 شهرستان تحت كشت سويا استان مازندران استفاده شد. به اين منظور، تمامي اطلاعات مربوط به مديريت زراعي از مرحله تهيه بستر بذر تا برداشت محصول مانند استفاده يا عدم استفاده از شخم، تعداد دفعات شخم ثانويه، روش كاشت، مساحت مزرعه، محصول پيشين، رقم مورد استفاده، مقدار بذر مصرفي و محل تهيه آن، تلقيح يا عدم تلقيح بذور با باكتري، نوع و مقدار كودهاي مصرفي، نوع، مقدار و تعداد دفعات مصرف علف‌كش، قارچ‌كش و حشره‌كش، تعداد دفعات آبياري و ميزان آب مصرفي، روش‌هاي آبياري و شيوه برداشت محصول به‌صورت مراجعه حضوري و گفتگوي مستقيم با سوياكاران جمع‌آوري شد. داده‌هاي گردآوري شده از پايش مزارع در مجموع شامل 81 متغير كمي و كيفي مديريت زراعي بودند كه رابطه تمامي اين متغيرها و عملكرد واقعي به‌دست آمده از مزارع با استفاده از رگرسيون گام به گام در نرم‌افزار SAS نسخه 9/1 مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. در نهايت با استفاده از معادله توليد به‌دست آمده و مقادير مؤلفه‌هاي مدل، سهم هر يك از عوامل محدودكننده در ايجاد خلأ عملكرد مشخص شدند. يافته‌ها: نتايج پژوهش حاضر نشان داد كه از 81 متغير مديريت زراعي مورد بررسي در اين مزارع، مدل نهايي توليد با 10 متغير مستقل رقم ساري، محصول قبلي باقلا، كاشت بذر با رديف‌كار، شمار شخم ثانويه، مقدار گوگرد مصرفي، كاربرد كود پتاسيم كلريد، كود دي‌آمونيوم فسفات، كاربرد علف‌كش، سيستم آبياري باراني متحرك و آبياري سطحي به‌عنوان عوامل اصلي محدودكننده عملكرد سويا در مازندران انتخاب شدند. ميزان خلأ عملكرد به‌دست آمده بر پايه اختلاف بين متوسط عملكرد واقعي ثبت شده از مزارع و عملكرد مطلوب (به‌ترتيب 2464/97 و 6028/66 كيلوگرم در هكتار) برآورد شده با مدل (عملكرد قابل‌حصول) 3563/70 كيلوگرم در هكتار بود كه سه عامل مقدار گوگرد مصرفي، محصول قبلي باقلا و سيستم آبياري باراني متحرك به‌ترتيب با مقادير 873/87، 620/49 و 546/33 كيلوگرم در هكتار بيش‌ترين سهم (به‌ترتيب 24/52، 17/41 و 15/33 درصد) را در خلأ عملكرد به‌وجود آمده داشتند. نتيجه‌گيري: با توجه به برآورد عملكرد قابل‌حصول از داده‌هاي مشاهده شده مزارع، به‌نظر مي‌رسد كه با اعمال مديريت صحيح زراعي نظير استفاده از منابع كود گوگردي متناسب با نياز گياه، برقراري تناوب صحيح زراعي و وارد نمودن گياهان مناسب در تناوب، ارائه تسهيلات و نوسازي ماشين‌‌آلات كشاورزي، توسعه و ترويج روش‌هاي نوين آبياري بتوان اين خلأ به‌وجود آمده (59 درصد) را كاهش و ميزان عملكرد سويا را به‌طور قابل‌توجهي بهبود بخشيد.