بررسي اثر تنظيم‌كننده‌هاي رشد بر تعدادي از پارامترهاي رشد و متابوليت‌هاي ثانويه دو رقم گندم تحت رژيم‌هاي مختلف رطوبتي

سابقه و هدف: گندم يكي از مهم ترين منابع غذايي گياهي براي انسان است و خشكي يكي از مهم‌ترين تنش‌هاي غيرزنده بوده كه رشد، نمو و عملكرد اين گياه را تحت تأثير قرار مي‌دهد. كاربرد خارجي تنظيم‌كننده‌هاي رشد گياهي ممكن است سبب كاهش اثرات تنش خشكي گردد. هدف از اين پژوهش بررسي اثر محلول‌پاشي جيبرلين، سيتوكينين و سايكوسل بر ويژگي‌هاي ريشه‌ و اندام هوايي، مقادير متابوليت‌هاي ثانويه و عملكرد دو رقم گندم در شرايط متفاوت رطوبتي مي‌باشد. مواد و روش: تحقيق حاضر به‌صورت دو طرح مجزا هر يك در سه تكرار در شرايط هيدروپونيك و مزرعه در سال زراعي 961395 در دانشگاه كردستان انجام گرفت. آزمايش هيدروپونيك به‌صورت فاكتوريل در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي اجرا گرديد و فاكتورها شامل سطوح رطوبتي (0، 4- و 8- بار)، رقم (سيروان و هما) و تنظيم‌كننده‌هاي رشد شامل (شاهد)، جيبرلين (100 ميكرومولار)، سيتوكينين (100 ميكرومولار) و سايكوسل (3 گرم در ليتر) بود. آزمايش مزرعه‌اي به‌صورت كرت دوبار خرد شده بر پايه طرح بلوك كامل تصادفي به اجرا در آمد. تيمار آبياري در چهار سطح (ديم، يك ‌آبياري، دو آبياري و سه آبياري) به عنوان عامل اصلي، دو رقم گندم به عنوان عامل فرعي و محلول‌پاشي تنظيم‌كننده‌هاي رشد فوق‌الذكر به عنوان عامل فرعي فرعي در نظر گرفته شدند. صفات اندازه‎گيري شده در آزمايش هيدروپونيك شامل وزن خشك ريشه‌ و اندام هوايي، نسبت وزن خشك ريشه‌ به اندام هوايي، حجم ريشه‌، طول ريشه‌ و ارتفاع اندام هوايي و در آزمايش مزرعه‌اي شامل ميزان فنل كل، فلاونوئيد، آنتوسيانين و عملكرد دانه بود. يافته‌ها: در آزمايش هيدروپونيك، تنش خشكي 4 بار سبب افزايش صفات مربوط به ريشه‌ گرديد و هر دو سطح 4- و 8- بار سبب كاهش وزن و ارتفاع اندام هوايي گرديد. در اكثر تيمارها بالاترين نسبت وزن خشك ريشه به اندام هوايي در تنش خشكي به دست آمد. رقم هما از لحاظ كليه صفات از رقم سيروان برتر بود. تيمار محلول‌پاشي اثر معني‌داري بر طول ريشه‌ و ارتفاع اندام هوايي نداشت، اما كاربرد تنظيم‌كننده‌هاي رشد به ويژه سايكوسل سبب افزايش وزن خشك و حجم ريشه‌ و وزن اندام هوايي گرديد. نتايج آزمايش مزرعه‌اي نشان داد كه ميزان فنل كل، فلاونوئيد و آنتوسيانين در شرايط ديم از ديگر تيمارهاي آبياري بيش تر بود. در بين تنظيم‌كننده‌هاي رشد، جيبرلين سبب افزايش 13/2 درصدي فلاونوئيد و سايكوسل باعث افزايش 17/3 درصدي ميزان آنتوسيانين نسبت به شاهد گرديد. همچنين نتايج نشان داد كه دو رقم مورد مطالعه تحت تيمار سه آبياري و كاربرد سيتوكينين و سايكوسل عملكرد بالاتري را نسبت به ديگر تيمارها داشتند. نتيجه‌گيري: به‌نظر مي‌رسد كه سايكوسل بتواند از طريق بهبود خصوصيات ريشه و افزايش محتوي آنتوسيانين سبب افزايش مقاومت گندم به تنش خشكي شود. براساس نتايج، در هر دو رقم اعمال آبياري سبب افزايش عملكرد دانه نسبت به شرايط ديم گرديد و كاربرد تنظيم‌كننده‌هاي رشد به ويژه سيتوكينين و سايكوسل ميزان عملكرد را نسبت به شاهد افزايش داد. لذا براساس نتايج اين آزمايش، اعمال حتي يك مرحله آبياري در شرايط محدوديت آب و كاربرد سيتوكينين و سايكوسل در شرايط فراهمي آب مي‌تواند در راستاي افزايش عملكرد دانه در شرايط اقليمي منطقه قابل توصيه باشد.