تجزيه ژنتيكي و تحليل گرافيكي تلاقي هاي داي آلل گندم با استفاده از باي پلات GGE

سابقه و هدف: كسب اطلاعات ژنتيكي از نحوه كنترل صفات و آگاهي يافتن از پتانسيل ژنتيكي جوامع اصلاحي مهم ترين پيش‌نياز موفقيت در پروژه‌هاي بهبود ارقام در گونه‌هاي زراعي است. تحليل گرافيكي داده‌هاي حاصل از طرح تلاقي داي‌آلل با روش بايپلات (GGE biplot) به اصلاح گر امكان دست يابي به حجم بيشتري از اطلاعات ژنتيكي با وضوح بيش تر را نسبت به روش مرسوم تجزيه در اين طرح تلاقي فراهم آورده است. اين مطالعه با هدف دست يابي به اطلاعات ژنتيكي و ايجاد مواد اصلاحي متنوع با پتانسيل بالا از نظر عملكرد دانه و اجزاي آن در گندم نان انجام گرفت. مواد و روش‌ها: اين مطالعه با شناسايي و گردآوري 10 رقم گندم نان با ويژگي‌هاي متنوع و مكمل از نظر عملكرد دانه و ساير صفات مرتبط و مهم اقتصادي و زراعتي شروع گرديد. تلاقي ارقام والدي و ارزيابي نتاج تلاقي‌هاي داي‌آلل به ترتيب در سال‌هاي 1397 و 1398 اجرا شد. نتاج و والدين طرح داي‌آلل كامل 10×10 در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار كشت و از لحاظ صفات عملكرد دانه، وزن هزار دانه، ارتفاع بوته، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله و وزن سنبله مورد بررسي قرار گرفتند. يافته‌ها: بر اساس نتايج تجزيه واريانس، ميانگين مربعات ژنوتيپ‌ها براي كليه صفات در سطح احتمال يك درصد معني‌دار بود كه نشان‌دهنده وجود تنوع كافي در ميان ژنوتيپ‌هاي مورد مطالعه بود. اثرات تركيب‌پذيري عمومي والدين براي ارتفاع بوته، طول سنبله، وزن هزار دانه و عملكرد دانه اثر تركيب‌پذيري خصوصي تلاقي‌ها براي ارتفاع بوته، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله و عملكرد دانه معني‌دار بود. همچنين تفاوت تلاقي‌هاي متقابل براي ارتفاع بوته، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه معني‌دار بود. نتايج تجزيه باي‌پلات نشان داد كه والد احسان بيش ترين تركيب‌پذيري عمومي را در بين والدين براي صفت عملكرد دانه، وزن هزار دانه، ارتفاع بوته، طول سنبله داشت. بر همين اساس بالاترين تركيب‌پذيري خصوصي براي عملكرد دانه بين رقم احسان با دو رقم گنبد و شوش مشاهده گرديد. همچنين، قابليت تركيب‌پذيري خصوصي تلاقي رقم احسان با ژنوتيپ‌هاي كلاته، برات، شوش، سيروان و گنبد داراي بيشترين مقدار براي صفات وزن هزار دانه، ارتفاع بوته، طول سنبله و وزن سنبله نسبت به ساير تلاقي‌ها بود. بالاترين ميزان وراثت‌پذيري خصوصي براي طول سنبله مشاهده گرديد و براي ارتفاع بوته، تعداد دانه در سنبله، عملكرد دانه، وزن صد دانه و مساحت برگ پرچم ميزان وراثت‌پذيري پايين بود. نتيجه‌گيري: به طور كلي ارقام احسان و گنبد توانايي انتقال اغلب ويژگي‌ها را به نتاج تلاقي‌ها داشتند، لذا از آن‌ها مي‌توان در برنامه‌هاي اصلاحي براي بهبود عملكرد دانه و اجزاي عملكرد در گندم نان استفاده كرد. با توجه به اهميت بيشتر جزو غالبيت در كنترل عملكرد دانه و اجزاي آن، مي‌توان جهت تعيين والدين مناسب براي تلاقي‌ها و توليد واريته‌هاي جديد، استفاده نمود.