تجزيه گرافيكي روابط بين صفات و پايداري ژنوتيپ‌هاي باقلا با استفاده از روش‌ باي‌پلات

سابقه و هدف: باقلا در سراسر جهان به‌عنوان يك منبع غني از پروتئين قابل استفاده براي انسان و دام شناخته شده‌است. اين گياه با تثبيت بيولوژيك نيتروژن به پايداري سيستم‌هاي زراعي كمك مي‌كند. هدف از اين پژوهش مطالعه برهمكنش ژنوتيپ × محيط (G×E) و تعيين ژنوتيپ‌هاي با عملكرد بالا و پايدار باقلا بود. علاوه بر اين به منظور انتخاب ژنوتيپ‌ها بر اساس چند صفت و تعيين روابط بين صفات از تجزيه گرافيكي ژنوتيپ × صفت (GT) نيز استفاده شد. مواد و روش‌ها: در اين تحقيق براي بررسي روابط ميان صفات و ارزيابي پايداري لاين‎‌هاي اميد بخش باقلا، 9 لاين اميدبخش و رقم بركت، در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در سه ايستگاه تحقيقات كشاورزي گرگان، زنجان (طارم) و زابل در دو سال زراعي (1395-96 و 97-1396) بررسي شدند. ارتفاع بوته و ارتفاع اولين غلاف از سطح زمين قبل از برداشت اندازه‌گيري شد، برداشت در مرحله رسيدگي كامل انجام و تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در بوته و وزن صد دانه در ده بوته تصادفي هر كرت اندازه‌گيري شد. داده‌ها با استفاده از نرم افزار SAS مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت و ميانگين‌ها با استفاده از آزمون LSD در سطح احتمال 5٪ مقايسه شدند. روش گرافيكي GGE-Biplot براي تجزيه و تحليل برهم‌كنش ژنوتيپ × محيط استفاده شد. تعيين روابط بين صفات و شناسايي صفات مناسب براي انتخاب غيرمستقيم جهت بهبود عملكرد با استفاده از روش گرافيكي GTbiplot انجام شد. يافته‌ها: تجزيه واريانس مركب داده‌ها نشان داد، اثرات اصلي ژنوتيپ، محيط و برهمكنش ژنوتيپ × محيط بر عملكرد دانه و ساير صفات مورد بررسي در سطح احتمال يك درصد معني‌دار بود. پايداري عملكرد دانه ژنوتيپ‌هاي باقلا، با استفاده از روش GGE-Biplot در پنج محيط بررسي شد. بر اساس مدل اثر متقابل ژنوتيپ × محيط (GEI)، 95.1 درصد از تغييرات اثر متقابل توجيه شد. بر اساس نمودار چند ضلعي، دو محيط كلان و ژنوتيپ‌هاي سازگار هر محيط تعيين شد، در گرگان و طارم لاينG9 و در زابل لاين G1 سازگار بودند. لاين‌هاي G9، G4، G7 و G1 به‌ترتيب با عملكرد 3.22، 3.06، 2.88 و 2.87 تن در هكتار بالاترين ميانگين و پايداري عملكرد دانه را داشتند. بر اساس تجزيه و تحليل GEI و GGE-Biplot، محيط‌ آزمايشي طارم از قدرت تفكيك خوبي برخوردار بود. تجزيه و تحليل گرافيكي GT رابطه مثبت بين عملكرد و تعداد غلاف در بوته، عملكرد غلاف سبز، شاخص برداشت و ارتفاع پايين‌ترين غلاف را نشان داد، از اين رو اين صفات را مي‌توان به‌عنوان صفات كليدي در طول فرآيند انتخاب با هدف اصلاح ژنوتيپ‌هاي باقلا براي عملكرد بالا در نظر گرفت.نتيجه‌گيري: ژنوتيپ‌هايG9 ، G4 و G7 با دارا بودن عملكرد و پايداري عملكرد به عنوان ارقام ايده‌آل باقلا جهت معرفي شناسايي شدند.