ارزيابي برهمكنش ژنوتيپ × محيط عملكرد دانه ژنوتيپ هاي پيشرفته عدس ديم با روش چند متغيره GGE biplot

سابقه و هدف: با توجه به كمبودهاي موجود در زمينه رقم هاي عدس سازگار به مناطق ديم معتدله و نيمه گرم كشور، شناسايي ژنوتيپ هاي واجد پتانسيل جهت معرفي به عنوان رقم، بسيار مهم ميباشد و در واقع ميتواند بخشي از محدوديت ها در زمينه عملكرد عدس در اين مناطق را برطرف نمايد. اين ژنوتيپ ها افزون بر عملكرد بالا بايد واجد پايداري عملكرد در مناطق گوناگون و به عبارتي سازگاري عمومي باشند. در اين راستا در پژوهش حاضر، در ادامه برنامه هاي به نژادي عدس در اقليم معتدل و نيمه گرم، ژنوتيپهاي عدس پيشرفته برگزيده از آزمايش هاي سال هاي گذشته، در قالب آزمايش هاي چندمحيطي، جهت شناسايي برترين ژنوتيپ(ها) با سازگاري عمومي قابل قبول و عملكرد بالا، با روش چند متغبيره GGE بايپلات مورد ارزيابي قرار گرفتند. مواد و روش ها: به منظور بررسي پايداري عملكرد ژنوتيپ هاي پيشرفته عدس، پژوهش حاضر با 14 ژنوتيپ برگزيده برنامه به نژادي سال هاي گذشته به همراه دو رقم گچساران و سپهر به عنوان شاهد طي دو سال (1397 و 1398) و در چهارمنطقه گچساران، خرم‌آباد، ايلام و مغان در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي و در سه تكرار انجام پذيرفت. يافته ها: تجزيه به مولفه‌ها در مدل GGE بايپلات نشان داد كه 47.1 % تنوع، توسط دو مولفه نخست، توجيه مي‌شود. نمودار موزاييكي آشكار ساخت كه سهم تنوع ناشي از برهم كنش ژنوتيپ × محيط، به طور قابل توجهي بالاتر از تنوع ناشي از ژنوتيپ به تنهايي است. با استفاده از مدل GGE بايپلات و در نظر گرفتن دو ويژگي توان تمايز و نمايندگي، محيط هاي 1و2 مربوط به منطقه گچساران به عنوان محيط مطلوب جهت تفكيك ژنوتيپ‌ها ، شناسايي شدند. بايپلات روابط ميان محيطها، آشكار ساخت كه همبستگي هيچ يك از مناطق خرم اباد، گچساران، مغان و ايلام به نحوي نبود كه بتوان گفت كه برخي از مناطق يادشده مي توانند از يكديگر نمايندگي كنند و به نحوي امكان كاهش مكان هاي اجراي آزمايش در اينده وجود داشته باشد. ژنوتيپ 11 از نظر عملكرد، نزديكترين فاصله را با ژنوتيپ ايده‌آل داشت. اين ژنوتيپ در محور عملكرد ، واجد بالاترين عملكرد بود و از نظر پايداري نيز در وضعيتي متوسط قرار داشت. ژنوتيپ 9، از نظر عملكرد در رتبه دوم قرار داشت ولي پايداري عملكرد بهتري از ژنوتيپ 11 و ساير ژنوتيپ‌ها داشت و در واقع از نظر پايداري نزديكترين ژنوتيپ به ژنوتيپ ايده‌آل بود. ژنوتيپ هاي 10 و 1 نيز در رتبه‌هاي بعدي قرار داشتند. G15 و G16 به عنوان رقم هاي شاهد، عملكرد و پايداري نسبتاً پاييني نسبت به بيش تر ژنوتيپ هاي پيشرفته نشان دادند .نتيجه گيري: با در نظر گرفتن هر دو فاكتور عملكرد و پايداري عملكرد در محيط هاي گوناگون، ژنوتيپ هاي 9، 11، 10 و 1 ، ژنوتيپ هاي مطلوب مي‌باشند. اين ژنوتيپ ها از هر دو رقم شاهد گچساران و سپهر به طور قابل توجهي هم از نظر عملكرد و هم پايداري عملكرد، برتر بودند.