بازخواني دوبارۀ گچبري‌هاي تالار آتشكده بنديان و پاسخي به انتقادهاي اخير

حدود نيمه آخر قرن چهارم ميلادي، شاهد حضور قومي صحرانشين بنام هون ها يا هپتالي ها هستيم كه به مرزهاي شمال شرقي ايران تجاوز كرده، به قتل و غارت مي پرداختند. اين قوم كه از غرب چين به سمت آسياي ميانه سـرازير شده بودند، هر از گاهي شـمال خراسـان را مورد تاخت‌وتاز قرار مي دادند. وجود چنين دشمن بزرگي، چندين تن از پادشاهان ساساني را وادار كرد كه براي دفاع از اين مرز مهم در شرق حضور پيدا كنند. يزدگرد اول از جمله پادشاهاني است كه به مدت هفت سال، جهت دفع اين قوم، در اين خطه حضور داشت. دستگرد يزد شاپوران و بناي آتشكده بنديان، محل اقامت نامبرده است. بهرام پنجم ساساني نيز به مانند يزدگرد، از اين خطر بالقوه آگاه بود و حضورش در اين جبهه شكست سنگيني براي هپتالي‌ها به ارمغان آورد. بنديان درگز يكي از آتشكده هاي دورۀ ساساني را در معرض ديد قرار مي‌دهد. در تالار اين آتشكده وقايع جنگ بين بهرام پنجم و پادشاه هپتالي را از طريق نقش‌مايه‌هاي گچ‌بري شده به نمايش گذاشته است. در اين گچ‌بري‌ها صحنه هاي مختلفي از خارج شدن بهرام پنجم از تيسفون به قصد جنگ با پادشاه هپتالي، به صورت نقوش پي در پي به نمايش درآمده است. گچ‌بري‌هاي فوق براساس متون تاريخي مورد بررسي و پژوهش قرار گرفته‌اند. افزون بر نقوش گچ‌بري، كتيبه‌هاي پهلوي ساساني كه بر ديوار محراب آتشكده نقر شده‌اند نيز به معرفي برخي از اين نقوش پرداخته‌اند. اين آتشكده كه در زمان يزدگرد اول ساخته شده، در زمان بهرام پنجم به منظور ايجاد نقوش گچبري‌ توسعه پيدا مي‌كند. اين آتشكده در زمان پيروز به وسيله هپتالي‌ها تخريب گرديده است؛ بنابراين تنها بخشي از قسمت پائين گچ‌بري‌ها برجاي مانده است. در مقاله‌اي نظرات نگارنده در مورد برخي شخصيت هاي موجود در اين گچبري مورد نقد قرار گرفته است. نگارنده بر اين باور است نويسندگان اين مقاله دقت لازم در تطبيق نقوش با برخي وقايع تاريخي را نداشته‌اند. نخستين صحنه‌اي كه در گچ‌بري‌ها ديده مي‌شود مربوط به بهرام پنجم است.