تركيب‌بندي در طرز نازك‌خيال اصفهاني و دورخيال هندي

تركيب‌ مشخّصۀ مهم شعر سبك هندي است و اين نوشتار مي‌كوشد روال و الگوي تركيب‌سازي‌هاي ويژۀ دو طرز نازك‌خيال اصفهاني و دورخيال هندي را تشريح كند. به اين منظور، تركيبات بر اساس رابطه معنايي و قرينه صارفه لفظي و معنوي در دو گروه تركيبات درون‌مركز و برون‌مركز دسته‌بندي شده‌اند. منظور از تركيب، سازوارۀ نسبت دادن عبارات به يكديگر براي ساخت مفاهيم است. اين مفهوم مي‌تواند يك واژه، يك جمله‌واره يا يك جمله كامل باشد. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد؛ در محور درون‌مركز كه قرينه لفظي وجود دارد، تركيبات واژگاني در طرز نازك‌خيال به سبك خراساني و در دورخيال به سبك آذربايجاني نزديك هستند. تركيبات دومعنا و به‌ هم‌ريخته در طرز نازك‌خيال عامل خيال‌انگيزي و توأم با انسجام‌‌اند؛ امّا به‌نظر مي‌رسد شعراي طرز دورخيال مهارت زباني استفاده از اين ابزار هنري را نداشته‌اند. شاعران هر دو طرز در تركيبات وصفي با فشرده‌سازي و حذف روابط، صفاتي گسترده، اغراق‌آميز، متناقض‌گونه و متتابع مي‌سازند؛ البته در طرز دورخيال، اين صفات به جمله‌واره‌هايي انتزاعي‌ نزديك مي‌شوند كه گاهي انسجام لازم را ندارند و تصويري پراكنده مي‌سازند. تركيبات اسنادي مجازي درون‌مركز در طرز نازك‌خيال ساده و در طرز دورخيال با آرايه‌هاي بلاغي تركيب مي‌شوند. در محور برون‌مركز، تركيبات اضافي در طرز دورخيال چندگانه‌تر و گسترده‌تر هستند. تركيبات فعلي در هر دو طرز عامل مهم تصوير‌سازي هستند و روالي رو به پيچيدگي انتزاعي دارند. التزام‌هاي خشك و ضعف ارتباط استنتاجي كلام و شبكه پيچيده تصويري و بلاغي، در طرز دورخيال منجر به ظهور اسنادهاي اسمي بي‌معنا و نامعمولي مي‌شود كه بر پيچيدگي شعر اين طرز افزوده است.