بازخواني تطبيقي مواجهه روشنفكران ايراني با مدرنيته غربي (ناظر بر آراء سيد جمال‎الدين اسدآبادي و ميرزا ملكم خان ناظم‎الدوله)

پس از تجربۀ تلخ شكست ايران در جنگ‎هاي روس و آشنايي قشر تحصيل‎كرده با پيشرفت‎هاي تمدني غرب، به‎تدريج طبقه‎اي از روشنفكران ايراني پديدار شد كه براي رفع عقب‎ماندگي و ترقي‎خواهي كشور تا ايجاد مشروطه و سقوط قاجار كوشيد. در معرفي بارزترين شخصيت‎هاي نسل اوّل اين جريان، مي‎توان به سيدجمال‎الدين اسدآبادي و ميرزا ملكم‎خان ناظم‎الدوله به‎عنوان دو منورالفكر ديني-غربي اشاره داشت. در پژوهش پيشِ‎رو با روشي تطبيقي به بررسي آراي اين دو متفكر سياسي پرداخته‎ايم تا به اين پرسش پاسخ دهيم كه شباهت‎ها و تفاوت‎هاي رويكردي اين دو شخصيت در مواجهه با مدرنيتۀ غربي چيست؛ با اين هدف كه درك بهتري از مبناي اختلافات امروز جريان روشنفكري در برابر دنياي تجدد پيدا كنيم. اين پژوهش مبتني بر آثار مكتوب و كتابخانه‎اي در چهارچوب نظريۀ بحران اسپريگنز است. در بيان دستاوردهاي پژوهش مي‎توان گفت: هر دو خواهان اصلاحات سياسي-مذهبي‎اند و مشكل را در عقب‎ماندگي از فهم جهان معاصر مي‎كاوند. سيدجمال با نگاهي گزينشي، منتقدانه و فرامليتي تلاش دارد تا آرمان وحدت و شكوفايي اسلامي را ازطريق بيدارگري امت مسلمان دنبال كند؛ اما ميرزاملكم درپيِ تقليد محض از اروپاي عصر نوزايي است تا ملت استبدادزدۀ ايراني را بر سكوي ترقي بنشاند.