تحليل گفتمان انتقادي آيات مدارا با اهل كتاب

تحليل گفتمان انتقادي به عنوان يك روش تحليل متن، سعي مي‌كند لايه‌هاي دروني عناصر موجود در آن را شناسايي كرده و ارتباط ميان آنها را تحليل نمايد تا به معناهاي عميق متن دست پيدا كند. اين روش ابزاري براي تحليل متن و جهان‌بيني متون به ويژه در مطالعات ديني به شمار مي‌رود. هر چند يهود، دشمن‌ترين افراد نسبت به مسلمانان هستند(المائده: 82) ولي در آياتي از قرآن كريم رفتار مداراگونه و عفو از آنان بيان شده است. در اين مقاله سعي شده ايدئولوژي گفتمان الهي از اين آيات براساس روش گفتمان‌كاوي انتقادي فركلاف مورد تحليل قرار گيرد. يافته‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه از ساخت‌هاي ايدئولوژيك در سطح توصيف اعم از ارزش تجربي واژگان، تشابه معنايي و ساخت‌هاي نحوي در بيان مدارا با اهل كتاب استفاده شده است. عفو، صفح، صبر و تقوا به عنوان مؤلفه‌هاي گفتمان‌مدار، مدارا با اهل كتاب است. اين مؤلفه‌ها با ايدئولوژي گفتمان و روابط قدرت در تعامل تنگاتنگ قرار دارند. تحليل بافت موقعيّت در سطح تفسير نمايان ساخت كه سبك گفته‌پردازي در لايه متني كاملاً با شرايط اجتماعي و زماني نزول آيات مطابقت دارد. تحليل سطح تبيين، نشانگر الگوي زيست مطلوب در جامعه است و نشان مي‌دهد مدارا با اهل كتاب جهت حفظ مصالح اجتماعي است و در عرصه‌هايي كه زمينه‌ساز سلطه انديشه‌هاي توطئه‌محور نباشد، بروز مي‌يابد.