آسيب‌‌شناسي‌هاي پژوهش در ايران تا سال 1393: مرور، دسته‌بندي و نقد

در دهه‌هاي اخير شماري از پژوهشـگران ايراني به آسيب‌‌شناسي پژوهش‌هاي علمي توجه نشان داده‌اند. اينان هر يك از منظري و با رويكردي، خواسته‌اند اسباب و علل ناكامي‌هاي احتمالي را كشف كنند و راهي براي رفع آن‌ها بيابند. در مطالعۀ كنوني پيشينه اين كوشش‌ها تا پايان سال 1393 مرور و بازخواني مي‌شود؛ يعني تا دوراني كه انتظار مي‌رود اغلب مطالعات آسيب‌شناسانه‌اي كه تا پايان دولت دهم جمهوري اسلامي ايران (1388-1392) تأليف شده‌اند. صاحبان مطالعات يادشده در اين دوره گاه بيش‌تر از منظر يك جامعه‌‌شناس علم به مسئله نگريسته‌اند، برخي روان‌شناسانه انگيزه‌‌هاي فردي محققان را كاويده‌اند، برخي ديگر همچون شاهداني عيني تجربۀ حضور خويش در دانشگاه‌هاي داخل و خارج ايران را مقايسه كرده‌اند، برخي به اقتضاي مسئوليت‌هاي اجرايي از برخي مشكلات آگاه شده‌اند... و بر اين منوال، هر يك به شيو‌ه‌اي بر ضرورت توجه به عواملي تأكيد و تكيه نموده‌اند. گرچه اينان حتي گاه چنان تفاوت مشرب دارند كه هدف‌گزاري‌ها و نگاه كلان‌شان به ماهيت علم هم‌ با يكديگر متفاوت است، باز مي‌توان شباهت‌هاي فراواني در نگاه‌شان به آسيب‌هاي پژوهش در كشور ديد. از آن سو، با همۀ اختلاف رويكرد‌ها و تنوع آراء‌شان، به نظر مي‌رسد برخي مشكلات و مسائل و رويكرد‌ها از نگاه همۀ ايشان مغفول مانده است. بنا ست كه در اين مطالعه با مروري بر تحول آسيب‌‌شناسي‌ها، و كوشش براي دسته‌بندي ديدگاه‌ها بكوشيم تصويري بهتر از موقعيت آموزش عالي ايران و جايگاه پژوهش در آن در دورۀ بحث (يعني از آغاز چنين مطالعاتي تا پايان سال 1393) كسب كنيم. مي‌خواهيم بدانيم آسيب‌‌شناسي‌ها در هر دور‌ه اي معطوف به حل چه مشكلاتي است، هر يك با چه توفيقاتي هم‌‌راه شده، و در ضمن، چه آسيب‌هاي ديگري هنوز كشف و كاوش نشده، باقي مانده است. چنين مطالعه‌اي مي‌تواند گامي نخست براي بازشناسي سير تحول درك‌هاي جامعۀ علمي ايران از پژوهشگري ــ نيز باشد.